Οι τρομοκρατικές πράξεις
στα μάτια των παιδιών
Θ. Ταμπάκης
Νεογνολογικό - ΜΕΝ
Γεν. Περ. Νοσοκομείου Αλεξ/πολης
Υποβλήθηκε: 7/9/2002
Oι τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου στη Νέα Υόρκη αιφνιδίασαν και προκάλεσαν έκπληξη στην Αμερική και στον κόσμο και οδήγησαν σε μια συμμαχία κρατών εναντίον της τρομοκρατίας και σε έναν πόλεμο στο Αφγανιστάν. Περισσότεροι άνθρωποι πέθαναν μέσα σε μια μέρα λόγω της τρομοκρατίας στην Αμερική, από όσους έχουν πεθάνει στη Δυτική Ευρώπη στα 35 χρόνια δράσης της τρομοκρατίας.
Η οικονομία στις ΗΠΑ, αλλά και η διεθνής οικονομία υπέστησαν κλονισμό και ζημία. Oι σοβαρότερες επιπτώσεις από τις επιθέσεις ήταν: πρώτον ότι πλέον αντιμετωπίζουμε το στρατηγικό κίνδυνο της μαζικής τρομοκρατίας και δεύτερον ότι βρεθήκαμε ένα βήμα πιο κοντά σε τρομοκράτες που χρησιμοποιούν χημικά, βιολογικά ή πυρηνικά όπλα, για να σκοτώσουν ακόμη μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων. Oι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου δημιούργησαν μια τραγική χιονοστιβάδα.
Με την ανακοίνωση της επίθεσης εναντίον του Αφγανιστάν, εκατομμύρια Αφγανοί εγκατέλειψαν τα σπίτια τους και εγκαταστάθηκαν σε καταυλισμούς στα σύνορα του Πακιστάν. Εκεί έζησαν σε άθλιες συνθήκες, χωρίς σκηνές, κουβέρτες, ρούχα, τρόφιμα και ιατρική περίθαλψη. Η πείνα και οι επιδημίες φανέρωναν καθημερινά το απειλητικό τους πρόσωπο και δεν ήταν λίγοι οι πρόσφυγες που έχασαν τη ζωή τους, λυγίζοντας κάτω από το βάρος των κακουχιών. Τα παιδιά - όσα κατάφεραν να επιβιώσουν - είναι σιωπηλοί μάρτυρες της τραγικής αυτής κατάστασης. Και το χειρότερο είναι, ότι η μεγαλύτερη μάστιγα που έχουν να αντιμετωπίσουν αυτοί οι άνθρωποι, μικροί και μεγάλοι, δεν είναι ούτε η έλλειψη τροφής ούτε οι ασθένειες, αλλά η αβεβαιότητα και ο φόβος.
Μόνο στην Ελλάδα το κύμα των λαθρομεταναστών από το Αφγανιστάν μέχρι τις αρχές του Oκτωβρίου του 2001 ανερχόταν στους 1283 και εκτιμάται ότι ο αριθμός αυτός σήμερα ξεπερνά τους 3000. Συχνά, οι διακινητές επιβιβάζουν, «φορτώνουν», τους λαθρομετανάστες σε παλιά αλιευτικά, ή άλλα μικρά κυρίως ξύλινα σκάφη και τους προωθούν προς τις παραλίες των διαφόρων νησιών της χώρας μας. Συνήθως τους συνοδεύουν έως τα μισά της διαδρομής και όταν πλέον οι ακτές είναι ορατές, αποχωρούν με κάποιο ταχύπλοο σκάφος που τους συνοδεύει.
Καθώς οι περισσότεροι μετανάστες δεν έχουν ξαναδεί θάλασσα, ή δεν ξέρουν να κολυμπούν, πνίγονται πριν προλάβουν να βγουν στην παραλία. Ένα ακόμη... μέσο για να περάσουν οι λαθρομετανάστες από τα τουρκικά παράλια στη χώρα μας είναι οι πλαστικές παιδικές βαρκούλες που πωλούνται από τους διακινητές μέχρι και 1000$ η κάθε μία!
Τα παιδιά κρίνουν πρόσωπα και πράξεις με ένα δικό τους κριτήριο, εκφράζουν φόβους και επιθυμίες υπό το πρίσμα της ευπιστίας και της αγαθοσύνης(;). Πολλές φορές, επειδή δεν μπορούν να εκδικηθούν τους μεγάλους, τους τιμωρούν στα όνειρά τους. Δημιουργούν στον ύπνο τους όνειρα πλημμυρισμένα από άγχος, που εύκολα απελευθερώνεται από το υποσυνείδητό τους.
Εδώ και αρκετό καιρό τα παιδικά μάτια είναι δέκτες εικόνων πολεμικών συγκρούσεων, προσφυγιάς και τρομοκρατικών χτυπημάτων (Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Κόσοβο, Τσετσενία, Αφγανιστάν, Ιράκ, Ισραήλ... και έπεται συνέχεια). Αν και οι παρουσιαστές των ειδήσεων, πριν την προβολή τους, ζητούν την απομάκρυνση των παιδιών από τους δέκτες της τηλεόρασης, στην πραγματικότητα είναι δύσκολη και μη εφικτή, καθώς εμβόλιμα οι εικόνες περνούν ως διαφημιστικά σποτάκια ακόμη και στις διακοπές των παιδικών εκπομπών. Τα ερωτήματα από μέρους των μικρών είναι πολλά μιας και με απορία βλέπουν τα θέατρα πολέμου μέσα στο σαλόνι του σπιτιού τους.
O ΡOΛOΣ ΤΩΝ ΓOΝΙΩΝ
Τι αντίκτυπο όμως έχουν οι εικόνες πολέμου στον ψυχικό κόσμο του παιδιού; Η παρακολούθηση σκηνών πραγματικού πολέμου από την τηλεόραση είναι ένα πολύ μικρό μέρος των εικόνων βίας που αφθονούν καθημερινά, ακόμη και σε παιδικά προγράμματα. Αυτή η διαρκής μακροχρόνια έκθεση μπορεί να έχει πραγματικά επιπτώσεις στην ψυχική υγεία του παιδιού. Έχει βρεθεί ότι αυξάνει την επιθετικότητά τους και τα «αναισθητοποιεί», δηλαδή τα καθιστά περισσότερο ανεκτικά στις πράξεις βίας, σκληρότητας, καταστροφής. Αν αυτές οι διαθέσεις παγιωθούν, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να εκφρασθούν κατά την εφηβεία και την ενήλικο ζωή του ατόμου. Υπάρχουν πολλές ενδείξεις για τη συσχέτιση της τηλεοπτικής βίας και της βίαιης συμπεριφοράς (Αrch Pediatr Adolesc Med 2001; 155:17). Ερευνητές από το πανεπιστήμιο Columbia και από το ιατρικό κέντρο του Mount Sinai παρακολούθησαν 707 τυχαία επιλεγμένες οικογένειες για διάστημα 17 ετών. Διαπιστώθηκε ότι όσοι παρακολουθούν τηλεόραση περισσότερο από 3 ώρες ημερησίως στην εφηβεία, προχωρούν με μεγάλη ευκολία σε πράξεις βίας στην ενήλικη ζωή τους.
Γιατί όμως τόση βία στην τηλεόραση; Απλά, διότι πρόκειται για προϊόν με σταθερή τηλεοπτική απόδοση. Κλασικές ταινίες δράσης, όπως το «Πολύ σκληρός για να πεθάνει» έχουν, ακόμη και αν έχουν ήδη παιχτεί 2 ή 3 φορές, πολύ καλή τηλεθέαση. Καθώς έχουμε πλέον πολλές παραστάσεις, χάσαμε τη χαρά των οπτικών ερεθισμάτων. Στη μνήμη μας πλέον μένουν οι πιο σκληρές σκηνές βίας, εικόνες που έχουν γεννήσει έντονα συναισθήματα.
Και ο ρόλος των γονιών; Το πρώτο που επισημαίνεται είναι ότι τα παιδιά μιμούνται τους γονείς. Όταν αυτοί βλέπουν τρεισήμισι ώρες, κατά μέσο όρο, τηλεόραση την ημέρα, γιατί τα παιδιά να μη δουν δυόμισι ώρες; Επίσης, μερικοί γονείς χρησιμοποιούν την τηλεόραση ως «αβλαβές ναρκωτικό», για να απαλλαγούν από τα παιδιά τους. Το παιδί δεν μπορεί να στερηθεί την τηλεόραση. Είναι κομμάτι της σύγχρονης πραγματικότητας. Αυτό που χρειάζεται είναι η κριτική και επιλεκτική προσέγγιση του μέσου αυτού.
Κάθε σπίτι με παιδιά, μικρά ή και μεγάλα, έζησε με το δικό του τρόπο τον εφιάλτη της επικαιρότητας που πρωταγωνίστησε αυτό το χρόνο στις τηλεοπτικές οθόνες, στις φωτογραφίες και στους πρωτοσέλιδους τίτλους των εφημερίδων. Oι οικογένειες που έχουν παιδιά βλέπουν στη συμπεριφορά των παιδιών μια αδικαιολόγητη ταραχή, η οποία δεν οφείλεται στην εφηβεία (άλλωστε ανάλογες συμπεριφορές εκδηλώνουν και παιδιά ηλικίας 7-10 ετών), μια ασυνήθιστη για τα παιδιά μανία να παρακολουθούν ειδήσεις και να εμπλέκονται σε συνεχείς συζητήσεις με τους γονείς και τα μεγαλύτερα μέλη της οικογένειας για το αν υπάρχει κίνδυνος να χτυπήσουν οι τρομοκράτες την Ελλάδα. Και πως μπορεί κανείς να προφυλαχτεί από το βιοχημικό πόλεμο!
O προβληματισμός των γονιών για τη στάση που πρέπει να κρατήσουν είναι μεγάλος Μπορούν οι γονείς να αντιμετωπίσουν την ανησυχία και την απορία αυτή των παιδιών; Πρέπει να σιωπούν ή μια συζήτηση θα ήταν ωφελιμότερη από τη σιωπή;
Τα παιδιά ανησυχούν και απορούν όχι μόνο από τις σκηνές που παρακολουθούν, αλλά και σε μεγάλο βαθμό είναι ευαίσθητοι δέκτες των ανησυχιών ή της έντασης των γονιών. Θα πρέπει να τους παρέχεται μια εξήγηση κατανοητή, ανάλογη με την ηλικία τους, καθώς και η διαβεβαίωση ότι τα ίδια ζουν σε συνθήκες ασφάλειας και προστασίας. Oι γονείς πρέπει να εξηγούν τι πραγματικά συμβαίνει στη ζωή και να σχολιάζουν αυτά που προβάλλονται στην τηλεόραση. Καθώς αυτοί αποτελούν πρότυπο συμπεριφοράς, ο τρόπος που θα χειριστούν τις σκηνές βίας θα επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά θα την αντιμετωπίσουν. O παιδικός ψυχισμός είναι συνήθως περισσότερο ανθεκτικός και ευέλικτος απΥ όσο πιστεύουν οι ενήλικες. Συνεπώς, οι γονείς, εφόσον στο σπίτι υπάρχει ατμόσφαιρα ηρεμίας, δεν θα πρέπει να ανησυχούν υπέρμετρα για τις συνέπειες των πρόσφατων γεγονότων στην ψυχική υγεία των παιδιών τους.
Η ΓΝΩΜΗ ΤΩΝ ΕΙΔΙΚΩΝ
Η συμβουλή των δασκάλων και των ειδικών παιδοψυχιάτρων είναι να γίνονται ειλικρινείς συζητήσεις με τα παιδιά (που έτσι κι αλλιώς τα ξέρουν όλα, κατά πως λέει και ο Σαββόπουλος), χωρίς ωραιοποιήσεις της κατάστασης που ξαφνικά καλούμεθα όλοι να ζήσουμε και να αντιμετωπίσουμε, αλλά με όσα πιο πολλά παραδείγματα γίνεται. Δεν είναι η πρώτη φορά που ο κόσμος έρχεται αντιμέτωπος με τον παραλογισμό, την τυφλή βία, τον όλεθρο του πολέμου και την ανασφάλεια, αλλά πάντα στο τέλος, ως αποφασιστικός καταλύτης, βρίσκει τις διεξόδους και το κουράγιο για ένα νέο ξεκίνημα.
Ταυτόχρονα, καλά είναι να επιχειρείται η δημιουργία ενός όσο το δυνατόν πιο ζεστού οικογενειακού κλίματος (που τα παιδιά το έχουν ανάγκη και το αποζητούν, έστω και αν με τη συμπεριφορά τους δείχνουν το ακριβώς αντίθετο) και η καλλιέργεια μιας συλλογικότητας, η οποία θα αποτελέσει το αντίδοτο και την άμυνα έναντι αυτού που απειλεί κάθε μέλος, αλλά και συνολικά τον οικογενειακό και κατ' επέκταση τον κοινωνικό ιστό.
Για να επιχειρηθεί, όμως, μια τέτοια άμυνα, απαραίτητη προϋπόθεση είναι οι γονείς και οι ενήλικες, οι «κολώνες» της οικογένειας, να μπορούν πρώτοι απ' όλους αυτοί να αντισταθούν στη διάχυτη δυσθυμία, στην απογοήτευση, στο αίσθημα ανασφάλειας, φόβου και συχνά πανικού που όλοι διαπιστώνουμε ότι τείνει να αποτελεί το μόνιμο καμβά της ατομικής, επαγγελματικής και κοινωνικής ζωής μας.
Είμαστε όλοι οι ίδιοι άνθρωποι που γυρνώντας στο σπίτι θα πρέπει να διαδραματίσουμε το ρόλο του «εμψυχωτή», της «κολώνας», του πόλου ο οποίος γύρω του θα συγκεντρώσει τα άλλα μέλη και κυρίως τα παιδιά, θα πρέπει να τα εμψυχώσει, να τους μεταφέρει το μήνυμα πως «δεν ήρθε δα και η συντέλεια του κόσμου», πως δεν μπορεί «αύριο θα ξημερώσει μια καλύτερη μέρα». Πώς θα το καταφέρουμε; Oι ψυχίατροι και οι ειδικοί περί την κοινωνική ψυχοπαθολογία, λένε ότι αυτό το συλλογικό παγκοσμιοποιημένο στρες είναι το αποτέλεσμα των πρωτοφανών σκηνών φρίκης που είδαμε στις οθόνες των τηλεοράσεών μας με τις εικόνες της κόλασης στις 11 Σεπτεμβρίου. Και πως το χειρότερο, η διαρκής επανάληψή τους από τα ηλεκτρονικά ΜΜΕ δεν επιτρέπει την αυτόματη αμυντική λειτουργία που διαθέτει ο άνθρωπος, τη λήθη σε κάθε δυσάρεστο ερέθισμα που μας αναστατώνει και μας κατακυριεύει...
Τρεις μήνες πριν την παγκόσμια ημέρα του παιδιού (11η Δεκεμβρίου), ο απόηχος των βομβαρδισμών και τα πάσης φύσεως τραύματα είναι παρόντα ακόμη στα αφγανόπουλα. Σε πρόσφατη έρευνα του Π.O.Υ. βρέθηκε ότι η πλειοψηφία των παιδιών κάτω των 16 ετών, στην πρωτεύουσα Καμπούλ, υποφέρει από ψυχολογικά τραύματα. Το 95% έχει γίνει μάρτυρας βίας και το 65% έχει χάσει κάποιο μέλος της οικογένειάς του ή στενό τους συγγενή. Εκατοντάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα καλλιεργήσιμης γης είναι διάσπαρτα από νάρκες, με αποτέλεσμα 300 άνθρωποι το μήνα, το 36% από αυτούς παιδιά, να σκοτώνονται ή να ακρωτηριάζονται.
Ένα χρόνο μετά την τρομοκρατική ενέργεια της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001 στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου και στο Πεντάγωνο, όπου αφαιρέθηκε η ζωή σε περισσότερους από 3000 ανθρώπους, η απειλή του πολέμου στο Ιράκ είναι ορατή όσο ποτέ άλλοτε. Τα φτωχά παιδικά μάτια κοιτάζουν γεμάτα απορία τον «πολιτισμένο» κόσμο, αθώα θύματα μιας σχιζοειδούς κατάστασης!
