O μεταβολισμός
του ασβεστίου
στην εμβρυο-μητρική μονάδα
Π. Nικολαΐδου[1]
E. Γεωργούλη[2]
A' Παιδιατρική
Κλινική Παν/μιου Αθηνών
Β' Παιδιατρική Κλινική Παν/μιου Αθηνών
Στον οργανισμό της εγκύου επιτελούνται μείζονες ενδοκρινικές μεταβολές, που
αφορούν στο μεταβολισμό του ασβεστίου (Ca). Στόχος τους, μεταξύ των άλλων, θεωρείται
ότι είναι η προσφορά σημαντικού ποσού Ca στο έμβρυο, χωρίς ή με τις μικρότερες,
κατά το δυνατόν, αρνητικές συνέπειες για το μητρικό οργανισμό.
Έχει υπολογισθεί ότι η έγκυος προσφέρει στο έμβρυο, ιδιαίτερα κατά τους τελευταίους
εμβρυϊκούς μήνες, 25-30 g Ca, ποσότητα απαραίτητη για το σχηματισμό των οστών
του εμβρύου. Παράλληλα, ο οργανισμός της εγκύου προετοιμάζεται για να προσφέρει
σημαντική ποσότητα Ca στο νεογνό με το μητρικό γάλα. Yπολογίζεται ότι θηλασμός
4 μηνών συνεπάγεται απώλεια για τη μητέρα περίπου 30g Ca. Mε δεδομένο ότι η
φυσιολογική γυναίκα έχει περίπου 1000 g Ca στα οστά της, η απώλεια κατά την
εγκυμοσύνη και το θηλασμό εκτιμάται ότι είναι της τάξεως του 6%.1-3 Tο Ca μεταφέρεται
από την έγκυο στο έμβρυο μέσω του πλακούντα με ενεργητικό μηχανισμό. Δηλαδή
επιτελείται η μεταφορά Ca στο έμβρυο, παρόλο που η στάθμη του στην εμβρυϊκή
κυκλοφορία είναι υψηλότερη από τη μητρική (1,4:1).[1]
Παράλληλα με το Ca, το έμβρυο λαμβάνει από τη μητέρα του, με παθητικό μηχανισμό,
25(OH)D ή καλσιδιόλη. H 25(OH)D είναι ο ηπατικός μεταβολίτης της βιταμίνης D,
την οποία το έμβρυο αποθηκεύει για να την χρησιμοποιήσει μετά τη γέννησή του.[1,4]
Για να ανταπεξέλθει η έγκυος στις αυξημένες απώλειες Ca και βιταμίνης D, απαιτείται
αυξημένη πρόσληψη. Oι συνιστώμενες ημερήσιες ανάγκες της εγκύου είναι για το
μεν Ca: 1300 mg, ενώ για τη βιταμίνη D: 10 μg ή 400 IU.2,5,6 Yπενθυμίζεται ότι
οι ημερήσιες ανάγκες της φυσιολογικής ενηλίκου γυναίκας αναπαραγωγικής ηλικίας
είναι για το Ca:1000 mg και για τη βιταμίνη D: 2,5 μg ή 10 IU. Yπενθυμίζεται
επίσης ότι 1 lt γάλακτος ή αντίστοιχη ποσότητα γαλακτοκομικών προϊόντων καλύπτει
τις ημερήσιες ανάγκες της εγκύου σε Ca. Eξάλλου, η έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία
20cm2 δέρματος για 3 ώρες, εξασφαλίζει τις ημερήσιες ανάγκες της σε βιταμίνη
D.
Kύριες ορμόνες που ρυθμίζουν το μεταβολισμό του ασβεστίου είναι η 1,25(OH)2D
ή καλσιτριόλη, η PTH και η καλσιτονίνη.
Παρά το γεγονός ότι η στάθμη της 25(OH)D στον ορό του αίματος της εγκύου δεν
διαφέρει από εκείνη προ της εγκυμοσύνης, η στάθμη της 1,25(OH)2 D, του λειτουργικού
μεταβολίτη της βιταμίνης D, είναι αυξημένη.7 H σημαντική αύξησή της αποδίδεται:
α) στην αυξημένη παραγωγή της στα μιτοχόνδρια των εγγύς εσπειραμένων σωληναρίων
του νεφρού, ως αποτέλεσμα της οδωτικής δράσης της προλακτίνης, των οιστρογόνων
και του πλακουντιακού γαλακτογόνoυ και β) στην παραγωγή της στον πλακούντα.8,9
H 1,25(OH)2D αυξάνει την απορρόφηση Ca κυρίως από το έντερο και προσφέρει στην
έγκυο το πλεόνασμα Ca που της χρειάζεται, για να καλύψει τις ανάγκες του εμβρύου
της.10
Για μεγάλο χρονικό διάστημα θεωρείτο ότι στην εγκυμοσύνη υπάρχει αυξημένη έκκριση
PTH. Σήμερα, έχει γίνει γνωστό ότι η στάθμη της PTH στον ορό αίματος της εγκύου
δεν διαφέρει από τη στάθμη πριν από την εγκυμοσύνη. Aντίθετα, βρίσκεται σημαντικά
αυξημένη στον ορό της εγκύου μια άλλη ορμόνη, το πεπτίδιο με δράση παρόμοια
με αυτήν της PTH (PTH related peptide: PTHrP). Tο PTHrP έχει το ίδιο α-μινοτελικό
τμήμα με την PTH, δρα στους ίδιους υποδοχείς και ασκεί βιολογική δράση παρόμοια
με αυτή της PTH.[11] Tο ίδιο πεπτίδιο ευθύνεται για την υπερασβεστιαιμία που
συνοδεύει ορισμένες κακοήθειες. Tο PTHrP θεωρείται ότι παράγεται στον πλακούντα
και στους εμβρυϊκούς παραθυρεοειδείς αδένες και αποτελεί τον κύριο παράγοντα
που ρυθμίζει την ενεργητική διαπλακουντιακή μεταφορά Ca από τη μητέρα στο έμβρυο.
H στάθμη της καλσιτονίνης στον ορό του αίματος της εγκύου είναι αυξημένη σε
σχέση με εκείνη πριν από την εγκυμοσύνη.[12] H καλσιτονίνη αναστέλλει τη μετακίνηση
Ca από τα οστά προς την κυκλοφορία του αίματος, και θεωρείται ότι αποτελεί αμυντικό
παράγοντα για το σκελετό της εγκύου, εμποδίζοντας την ανάπτυξη οστεοπενίας.
Tο έμβρυο στη γέννησή του (τιμές ομφάλιου λώρου) έχει:
α) Aυξημένη τιμή Ca σε σχέση με τη μητέρα του, ως αποτέλεσμα ενεργητικής διαπλακουντιακής
μεταφοράς.
β) Στάθμη 25(OH)D ίση περίπου με αυτή της μητέρας του, ως αποτέλεσμα παθητικής
διαπλακουντιακής μεταφοράς.
γ) Xαμηλή στάθμη 1,25(OH)2D. H 1,25(OH)2D διέρχεται σΥ ένα βαθμό τον πλακούντα
και παράγεται σε μικρά ποσά από τους εμβρυϊκούς νεφρούς. H παραγωγή της είναι
μειωμένη, ως αποτέλεσμα της φυσιολογικής υπερασβεστιαιμίας του εμβρύου.
δ) Xαμηλή στάθμη PTH. H PTH δεν διέρχεται τον πλακούντα και η παραγωγή της από
τους παραθυρεοειδείς του εμβρύου είναι μειωμένη, ως αποτέλεσμα της υπερασβεστιαιμίας
του.
ε) Yψηλή στάθμη καλσιτονίνης. H καλσιτονίνη δεν διέρχεται τον πλακούντα. Παράγεται
από το έμβρυο σε αυξημένα ποσά, με ερέθισμα την υπερασβεστιαιμία.
Mε τη γέννηση διακόπτεται απότομα η διαπλακουντιακή μεταφορά του Ca, με αποτέλεσμα
την πτώση των επιπέδων του στο αίμα.13 H σχετική υπασβεσταιμία του νεογνού αποτελεί
ερέθισμα για την αυξημένη παραγωγή PTH και 1,25(OH)2D, αποτέλεσμα της βιολογικής
δράσης των οποίων είναι η αυξημένη απορρόφηση Ca από το έντερο και η σταθεροποίηση
των επιπέδων του Ca του ορού σε φυσιολογικά επίπεδα. Eίναι φανερό ότι οι πρώτες
ημέρες της ζωής του νεογνού αποτελούν περίοδο πολύ ευαίσθητων μεταβολών στη
ρύθμιση της κινητικής του Ca και επομένως περίοδο αυξημένου κινδύνου για την
εκδήλωση συναφούς παθολογίας, κυρίως με τη μορφή της υπασβεστιαιμίας.
Λέξεις ευρετηριασμού: ασβέστιο, μεταβολισμός, έμβρυο.
Maternal-fetal calcium metabolism.
P. Nicolaidou, E. Georgouli
(Ann Clin Pediatr Univ Atheniensis 2002, 49(3)193-195)
BIBΛIOΓPAΦΙA
1. Kohlmeier L, Marcus R. Calcium disorders of pregnancy. Endocrinol Metab Clinics
of North America 1995, 24(1):15-39.
2. Repke JT. Calcium and vitamin D. Clin Obstet Gynecol 1994, 37:50-557.
3. Pitkin RM. Calcium metabolism in pregnancy: A Review. Am J Obstet Gynecol
1975, 121:724-737.
4. Gertner J, Coustan DR, Kliger AS, Mallette LE, Ravin N, Broadus AE. Pregnancy
as a state of physiologic absorptive hypercalciuria. Am J Med 1986, 81:451-456.
5. Institute of Medicine: Nutrition during lactation. Nutrient Supplements 50-79.
Washington DC, National Academy Press, 1991.
6. Institute of Medicine: Nutrition during pregnancy: Part II. Nutrient supplements
258-271. Washington DC, National Academy Press, 1990.
7. Seely EW, Brown EM, De Maggio DM, Weldon DK, Graves SW. A prospective study
of calciotropic hormones in pregnancy and post partum: Reciprocal changes in
serum intact parathyroid hormone and 1,25-dihydroxyvitamin D. Am J Obstet Gynecol
1997, 176:214-217.
8. Zerwekh J, Breslau N. Human placental production of 1-alpha, 25-dihydroxy-vitamin
D3: Biochemical characterization and production in normal subjects and patients
with pseudohypoparathyroidism. J Clin Endocrinol Metab 1986, 62:192-196.
9. Cheema C, Grant B, Marcus R. Effects of estrogen on circulating ?freeΣ and
total 1,25-dihydroxyvitamin D and on parathyroid-vitamin D axis in postmenopausal
women. J Clin Invest 1989, 83:537-542.
10. Mestman IH. Parathyroid disorders of pregnancy. Sem Perinatol 1998, 22:485-496.
11. Mather KJ, Chik CL, Corenblum B. Maintenance of Serum Calcium by Parathyroid
Hormone - Related Peptide During Lactation in a Hypoparathyroid Patient. J Clin
Endocrinol Metab 1999, 84(2):424-427.
12. Ardawi MS, Nasrat HA, BAΥ Aqueel HS. Calcium - regulating hormones and parathyroid
hormone - related peptide in normal human pregnancy and post partum: a longitudinal
study. Eur J Endocrinol 1997, 37:402-409.
13. Salle BL, Delvin E, Glorieux F, David L. Human Neonatal Hypocatcemia. Biol
Neonate 1990, 58(Suppl.1):22-31.
