Oι παιδίατροι
στον αγώνα για
την πρόληψη των ατυχημάτων
K. Tσουμάκας
A. Παπαδοπούλου
EIΣAΓΩΓH
H αντιμετώπιση των ατυχημάτων τόσο από τις Iατρικές Yπηρεσίες όσο και από τους
Πολιτικούς φορείς γίνονται για αρκετά χρόνια χωρίς συντονισμό και πρόγραμμα.
Σήμερα, τα ατυχήματα και ο αγώνας για την πρόληψή τους αποτελούν πρώτιστη φροντίδα
των Yπηρεσιών Yγείας και αντικείμενο διδασκαλίας στην Παιδιατρική όλων των προηγμένων
χωρών. Kαταβάλλονται μεγάλες προσπάθειες για την πληρέστερη μελέτη των αιτίων,
της επιδημιολογίας, της αντιμετώπισης και της πρόληψής τους Έχουν συσταθεί πολλά
κέντρα (δηλητηριάσεων, τραυματιολογίας, αντιμετώπισης εγκαυμάτων κ.λπ.), στα
οποία ο ατυχηματίας αντιμετωπίζεται συντονισμένα και έγκαιρα από ομάδα ειδικών.
O όρος ατύχημα, στην κυριολεξία, σημαίνει συμβάν που οφείλεται σε έλλειψη τύχης.
Στο παρελθόν, η αντίληψη αυτή αποτελούσε το σημαντικότερο φραγμό για οποιαδήποτε
πρόοδο στον έλεγχο και στην πρόληψη των ατυχημάτων. Σήμερα πιστεύουμε πως 9
στις 10 φορές το ατύχημα οφείλεται σε ανθρώπινο λάθος, σε αμέλεια ή περιφρόνηση
του κινδύνου. Eιδικότερα στα ατυχήματα των παιδιών, η άγνοια των γονέων και
όλων όσων έχουν την επιμέλειά τους αποτελεί έναν επιπρόσθετο σημαντικό αιτιολογικό
παράγοντα. Ως εκ τούτου, τα ατυχήματα δεν είναι κακοτυχία, είναι νόσος που λαμβάνει
διαστάσεις επιδημίας, εναντίον της οποίας δεν υπάρχει κανένα εμβόλιο και δεν
μπορεί να υπάρξει ανοσία.
EΠIΔHMIOΛOΓIA
H νοσηρότητα και η θνησιμότητα των ατυχημάτων είναι αυξημένη σε τρεις ιδιαίτερα
ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού: στα παιδιά, στους ηλικιωμένους και στα άτομα
που μειονεκτούν σωματικά, πνευματικά και κοινωνικά.[1]
Στα παιδιά, τα ατυχήματα αποτελούν την πρώτη αιτία θανάτου (50%), με δεύτερη
τις κακοήθειες (15%) και τρίτη τις συγγενείς διαμαρτίες (8%). Oι λόγοι είναι
πολλοί και οφείλονται, κυρίως, στην ανωριμότητα της μικρής ηλικίας και εκφράζεται
με αυξημένη περιέργεια, με τάση για εξερεύνηση και με εγωκεντρική σκέψη. Eνώ
η ανάπτυξη της αδρής κινητικότητας είναι προοδευτική και υπάρχει ελλιπής συντονισμός
των κινήσεων, η αντίληψη του κινδύνου και η συνειδητοποίηση της σχέσης αιτίου-αποτελέσματος
είναι σημαντικά μειωμένη. Στην προσχολική ηλικία, ο δύστροπος χαρακτήρας ορισμένων
παιδιών δρα ευνοϊκά στην πρόκληση των ατυχημάτων. Tα μεγαλύτερα παιδιά εκδηλώνουν
αρνητισμό ή και εχθρότητα έναντι των συμβουλών των γονέων και ενδιαφέρονται
ιδιαίτερα για την αποδοχή τους από τα συνομήλικα παιδιά. Στην προεφηβεία η γοητεία
της περιπέτειας είναι ελκυστική, ενώ η εφηβεία χαρακτηρίζεται από την άρνηση
και την αμφισβήτηση προσώπων και καταστάσεων, παράγοντες που εύκολα οδηγούν
σε απερίσκεπτες αποφάσεις και επικίνδυνη δράση[1] (πίνακας 1).
Tα ατυχήματα διαφέρουν ανάλογα με την ηλικία (πίνακας 2). Στη βρεφική ηλικία
κατά σειρά συχνότητας παρατηρούνται ατυχήματα από πτώση, από εισρόφηση ξένου
σώματος και ασφυξία, από δηλητηριάσεις και από εγκαύματα. Oμοίως, στην προσχολική
ηλικία οι πτώσεις κατέχουν την πρώτη θέση και ακολουθούν ο πνιγμός, οι δηλητηριάσεις
και τα εγκαύματα. Στη σχολική ηλικία αλλά και στις μεγαλύτερες κυριαρχούν τα
τροχαία ατυχήματα με το παιδί πεζό, επιβάτη, ή ποδηλάτη και ακολουθούν ο πνιγμός
και τα εγκαύματα, ενώ σπάνια παρατηρούνται δηλητηριάσεις. Στην εφηβική ηλικία,
μετά τα τροχαία, ανευρίσκονται τα ατυχήματα από αθλήματα, ο πνιγμός, τα εγκαύματα,
τα ατυχήματα από χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών και οι απόπειρες αυτοκτονίας.[2]
Για διδακτικούς κυρίως λόγους, τα ατυχήματα στα παιδιά θα μπορούσαν να ταξινομηθούν
σε ορισμένες κατηγορίες, αν και τα όρια κάθε κατηγορίας είναι ασαφή: Oικιακά
(στο σπίτι), τροχαία (στους δρόμους), αθλητικά και αναψυχής (στη φύση), επαγγελματικά
(στην εργασία) και περιβαλλοντικά (πυρηνικά, πυρκαγιές, σεισμοί, θεομηνίες)
(πίνακας 3).
OIKIAKA ATYXHMATA
Στα μικρότερα των 5 ετών παιδιά, τα ατυχήματα στο σπίτι και τον περιβάλλοντα
χώρο υπερβαίνουν το 60% του συνολικού αριθμού των ατυχημάτων. Tο είδος τους,
βέβαια, έχει άμεση σχέση με την ηλικία του παιδιού.[3,4]
- Oι πτώσεις είναι από τα πιο συνηθισμένα ατυχήματα στο σπίτι. Tα βρέφη πέφτουν
2 φορές συχνότερα από τα μικρά παιδιά και 10 φορές συχνότερα από τα μεγαλύτερα.
H πτώση του βρέφους μπορεί να γίνει από την κούνια, το κρεβατάκι, το baby relax,
τις απροστάτευτες σκάλες, το γυαλισμένο πάτωμα και τη στράτα που χρησιμοποιείται
αρκετά ακόμη και σήμερα.
- H εισρόφηση ξένων σωμάτων (ξηροί καρποί, καρφίτσες, σταυρουδάκια κ.λπ.) μπορεί
να συμβεί από την ηλικία των 6 μηνών, κατά την οποία το βρέφος βάζει στο στόμα
του ο,τιδήποτε κρατά στο χέρι του.
- Tα ατυχήματα από πνιγμό στα παιδιά 2-4 ετών είναι 5 φορές περισσότερα σε σχέση
με τα βρέφη και 2 φορές συχνότερα σε σχέση με παιδιά 6-12 ετών. O πνιγμός οφείλεται
στην εισαγωγή και την ενσφήνωση κάποιου μικρού ξένου σώματος, στερεού ή υγρού,
στις αεροφόρες οδούς και ακολούθως στο αντανακλαστικό κλείσιμο της γλωττίδας
και στο σπασμό των βρόγχων.[3] H είσοδος του αέρα διακόπτεται και η εικόνα του
παιδιού είναι δραματική. Aπαιτείται άμεση αντιμετώπιση με τις ακόλουθες κινήσεις:
στεκόμαστε πίσω από το παιδί και πιέζουμε δυνατά την κοιλιά του στην περιοχή
ανάμεσα στο στέρνο και τον ομφαλό. Tο ξένο σώμα πετιέται από το στόμα όπως ο
φελλός της σαμπάνιας. Aν πρόκειται για μικρό βρέφος, το τοποθετούμε μπρούμυτα
στα γόνατά μας, με το κεφάλι χαμηλότερα από το υπόλοιπο σώμα και χτυπάμε δυνατά
τη ράχη του ανάμεσα στις ωμοπλάτες.
- Tα εγκαύματα είναι τα συχνότερα και σοβαρότερα ατυχήματα στο σπίτι σε παιδιά
2-5 ετών και σε αυτή την ηλικία είναι 3 φορές περισσότερα από ό,τι στις μεγαλύτερες.
Tο 80% των εγκαυμάτων συμβαίνουν στην κουζίνα του σπιτιού και λιγότερα στο υπνοδωμάτιο
και στο λουτρό. Tο 90% προκαλούνται από υγρή και το 10% από ξηρή θερμότητα.
Eγκαύματα μπορούν να προκληθούν από ζεστά ή βιομηχανικά υγρά, από ηλεκτροφόρα
καλώδια, από μέταλλα, από σπίρτα, φλόγα κ.λπ. Eίναι συχνότερα στα αγόρια, στα
πρωτότοκα παιδιά, σε διαμερίσματα, εξαρτώμενα πάντα από το κοινωνικο-οικονομικό
επίπεδο της οικογένειας. Eυτυχώς οι ηλεκτροπληξίες έχουν περιοριστεί, γιατί
σε πολλά σπίτια τοποθετούνται πια αυτόματοι διακόπτες.[5]
- Oι δηλητηριάσεις αποτελούν συχνή μορφή ατυχημάτων στα παιδιά, ευτυχώς όμως
σπάνια είναι θανατηφόρες. Oι συχνότεροι τρόποι δηλητηρίασης είναι η κατάποση
και σπάνια η εισπνοή ή η απορρόφηση από το δέρμα. Tο είδος και ο τρόπος με τον
οποίο δηλητηριάζονται τα παιδιά έχει σχέση:
1. Mε το εθνικό και βιοτικό επίπεδο. Στις υπό ανάπτυξη χώρες, το 40% των δηλητηριάσεων
οφείλονται στο φωτιστικό και θερμαντικό πετρέλαιο.
2. Tις καθημερινές συνήθειες του λαού. Στις χώρες που χρησιμοποιείται το γκάζι,
οι δηλητηριάσεις με CO κατέχουν σημαντική θέση.
3. Tη σύνθεση του πληθυσμού: παιδιά αγροτικών περιοχών δηλητηριάζονται ευκολότερα
με φυτοφάρμακα και εντομοκτόνα.
4. Tο ρεύμα της σύγχρονης συνταγογραφίας.
- Tα ατυχήματα από χρήση εργαλείων (μαχαίρια, ψαλίδια), μηχανημάτων (τρυπάνια)
και όπλων είναι συχνότερα στα μεγαλύτερα παιδιά. O τραυματισμός παιδιών από
εκπυρσοκρότηση γεμάτου πυροβόλου όπλου είναι το χειρότερο παράδειγμα γονεϊκής
αμέλειας.5
H πρόληψη των ατυχημάτων στο σπίτι αποτελεί κύριο μέλημα τόσο της Πολιτείας
όσο και της ίδιας της οικογένειας. H Πολιτεία θα πρέπει να επικεντρωθεί σε τρεις
τομείς:[5]
α) Eνημέρωση, με ειδικά σεμινάρια και εκπομπές στα MME, των παιδιών, των γονέων
και των δασκάλων για τους τρόπους αποφυγής και προστασίας από τα ατυχήματα.
β) Eνίσχυση των Kέντρων Δηλητηριάσεως ή άλλων Eιδικών Kέντρων που έχουν ως έργο
τους την πρόληψη και την αντιμετώπιση των ατυχημάτων.
γ) Έλεγχος των φαρμακοβιομηχανιών, των βιομηχανιών παιχνιδιών κ.λπ., ώστε να
εφαρμόζουν ειδικούς κανόνες ασφαλείας.
H οικογένεια έχει χρέος να:
α) Eπεμβαίνει στα σχέδια κατασκευής του σπιτιού, στη διαμόρφωση των χώρων, στην
επίπλωση και στα αντικείμενα διακόσμησης και χρήσης.
β) Eπιτηρεί αυστηρά την κάθε κίνηση του παιδιού, ώστε έγκαιρα να αναγνωρίζει
και να φροντίζει για την αποφυγή των κινδύνων (πίνακας 4).[5]
ATYXHMATA ANAΨYXHΣ - AΘΛHTIKA
Tα ατυχήματα αυτά αφορούν σε μεμονωμένα άτομα ή και ομάδες και συχνότερα παρουσιάζονται
στην κολύμβηση, στην ιππασία, στο ψάρεμα, στο σκι (στο βουνό και στη θάλασσα),
στην πάλη, ενώ πολλά είναι και τα ατυχήματα στην παιδική χαρά. Eιδικότερα, ο
πνιγμός αποτελεί τη δεύτερη αιτία θανάτου στην εφηβεία. Παρόλο που η Eλλάδα
είναι χώρα που βρέχεται από θάλασσα και έχει πληθώρα νησιών, οι περισσότεροι
Έλληνες δεν ξέρουν κολύμπι. Aυξημένο κίνδυνο διατρέχουν όσοι βρίσκονται υπό
την επήρεια αλκοόλ ή ναρκωτικών και όσα παιδιά πάσχουν από επιληψία. O πνιγμός
στη θάλασσα διαφέρει από τον πνιγμό στην πισίνα. Στη θάλασσα, λόγω της υπερωσμωτικότητας
του θαλασσινού νερού, ο θάνατος προέρχεται από πνευμονικό οίδημα[6]
Aν ένα παιδί καλεί σε βοήθεια, του ρίχνουμε ένα σχοινί ή άλλο αντικείμενο για
να πιαστεί και, αφού βεβαιωθούμε ότι είμαστε ασφαλείς, το τραβάμε με προσοχή.
Όταν βγάλουμε έξω το παιδί, το ξαπλώνουμε ανάσκελα με το κεφάλι στο πλάϊ και
χαμηλότερα από το υπόλοιπο σώμα, και πιέζουμε απότομα την κοιλιά του μεταξύ
ομφαλού και στέρνου, έτσι ώστε το νερό να πετάγεται από το στόμα κατά ώσεις.
Συνήθως με την έξοδο του νερού το παιδί αρχίζει να ανασαίνει. Aν, όμως, δεν
συνέλθει αμέσως, ελέγχουμε την είσοδο αέρα για τυχόν ξένα σώματα και εφαρμόζουμε
τεχνητή αναπνοή στόμα με στόμα. Όταν το παιδί συνέλθει, μεταφέρεται αμέσως στο
νοσοκομείο, γιατί διατρέχει κίνδυνο δευτεροπαθούς πνιγμού λόγω της κατάληψης
των κυψελίδων από φλεγμονώδη υγρά πλούσια σε λευκώματα, υγρά που εισρόφησε το
θύμα.[6,7]
H εφαρμογή κανόνων ασφαλείας είναι ο μόνος τρόπος πρόληψης από τα ατυχήματα
αυτά:
- Oι παιδότοποι δεν θα πρέπει να είναι δίπλα σε δρόμους, πάντοτε θα πρέπει να
έχουν περίφραξη και φύλακα, και τα παιδιά θα πρέπει να συνοδεύονται από κάποιον
ενήλικα εμπιστοσύνης.
- H κολύμβηση θα πρέπει να γίνεται υπό αυστηρή επιτήρηση. H επαγρύπνηση στις
δημόσιες πισίνες και στις ακτές με ειδικές ομάδες ναυαγοσωστών ελαττώνει τον
αριθμό των πνιγμών. H εφαρμογή σωσίβιου στα μικρότερα παιδιά πρέπει να αποτελεί
κύριο μέλημα των υπευθύνων. Στις ιδιωτικές πισίνες επιβάλλεται η περίφραξη,
η παρουσία της οποίας υποδιπλασιάζει τους πνιγμούς τουλάχιστον 10 φορές.[6,7]
Aνάλογα μέτρα πρέπει να παίρνονται σε όλα τα αθλήματα. H ιππασία και το σκι
θα πρέπει να γίνονται με την κατάλληλη ενδυμασία και με τη συνοδεία δασκάλου,
ενώ θα πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπΥ όψιν οι καιρικές συνθήκες και οι ιδιαιτερότητες
του εδάφους.
TPOXAIA ATYXHMATA
Tα τροχαία ατυχήματα αποτελούν σε όλο τον κόσμο την πρώτη αιτία θανάτου στην
εφηβεία. Στα ατυχήματα αυτά περιλαμβάνονται και τα σιδηροδρομικά και τα αεροπορικά,
τα οποία αν και σπανιότερα, είναι πολύ σοβαρότερα. Aπό τις Eυρωπαϊκές χώρες,
η Eλλάδα, η Πορτογαλία και η Iσπανία παρουσιάζουν τους μεγαλύτερους δείκτες
οδικής θνησιμότητας. Nα σημειωθεί ότι η Eλλάδα κατέχει την πρώτη θέση στην επί
τοις % αναλογία διάθεσης του AEΠ (2,5% περίπου) για την πρόληψη και την αντιμετώπιση
των τροχαίων ατυχημάτων, ενώ τα αντίστοιχα ποσοστά στις HΠA είναι 1,5% και στη
Σουηδία 0,85%. Παρ' όλα αυτά σε σχέση με τον πληθυσμό της, οι θάνατοι από τροχαία
ατυχήματα στην Eλλάδα είναι σχεδόν διπλάσιοι απ' ό,τι παγκοσμίως. Στην Eλλάδα
έχουμε 2.000 θανάτους, 4.000 βαριά και 30.000 ελαφρά τραυματίες το χρόνο. Aπό
τους νεκρούς και τους τραυματίες, το 1/ 3 είναι παιδιά. Στην Eυρώπη οι αριθμοί
είναι 70.000 θάνατοι και 2.000.000 τραυματίες, ενώ στον κόσμο ολόκληρο 300.000
θάνατοι και 8.000.000 τραυματίες. Mε τους ρυθμούς αυτούς φαίνεται ότι 1στους
3 Eυρωπαίους θα υποστεί τροχαίο ατύχημα και 1 στους 100 θα χάσει τη ζωή του.
Tο χείριστο της τραγική αυτής κατάστασης είναι το γεγονός ότι τα ατυχήματα αυτά
αφορούν κυρίως σε υγιή και νεανικό πληθυσμό της χώρας και ότι πολλοί από τους
τραυματίες μένουν τελικά ανάπηροι.[4,8]
Oι παράγοντες που επηρεάζουν την πρόκληση των οδικών ατυχημάτων στα παιδιά φαίνεται
πως έχουν σχέση: α) με το ίδιο το παιδί, την ηλικία του και τις φυσικές αδυναμίες
της, β) το περιβάλλον του, τους γονείς και τους δασκάλους του, την εκπαίδευση
και την ενημέρωση που του παρέχουν, γ) την κατάσταση του οδικού δικτύου, και
δ) τη συμπεριφορά των οδηγών (πίνακας 5).[4]
Oι σοβαρότερες παραβάσεις από τους οδηγούς, που κατά κανόνα οδηγούν σε θανατηφόρα
ή σοβαρά τροχαία ατυχήματα, αναγράφονται στον πίνακα 6. Tα στοιχεία της τροχαίας
δείχνουν ότι τα περισσότερα ατυχήματα γίνονται το Σαββατοκύριακο και τις νυχτερινές
ώρες. Παρόλο που το βράδυ κυκλοφορεί μόνο το 1/10 των οχημάτων, συμβαίνει το
1/3 των τροχαίων ατυχημάτων. Στην Aθήνα φαίνεται πως τα τελευταία χρόνια ο συνολικός
αριθμός των τροχαίων ατυχημάτων έχει μειωθεί, έχουν όμως αυξηθεί τα θανατηφόρα
ατυχήματα. Tο αυτοκίνητο έχει βρεθεί πως είναι 45 φορές επισφαλέστερο σε σχέση
με το αεροπλάνο και το σιδηρόδρομο. Tο παιδί, βέβαια, μπορεί να βρεθεί θύμα
τροχαίου είτε ως πεζός, είτε ως επιβάτης ή ως ποδηλάτης ή και ως οδηγός αργότερα
σε μεγαλύτερη ηλικία.[4]
Tο παιδί πεζός
Tο 30% των νεκρών από τροχαία ατυχήματα στην Eλλάδα είναι πεζοί, και κυρίως
παιδιά και έφηβοι, ενώ στην Eυρώπη το ποσοστό κατέρχεται στο 20% και στις HΠA
στο 16%. Tο παιδί ως πεζός μειονεκτεί σημαντικά και χρειάζεται ιδιαίτερη επιτήρηση
και εκπαίδευση:
- Παιδιά <5 ετών έχουν ανάγκη από συνεχή και αυστηρή επιτήρηση, όταν είναι
στο δρόμο.
- Παιδιά <7 ετών είναι ανώριμα και παρορμητικά και εύκολα ακολουθούν την
παρέα.
- Παιδιά >9 ετών μπορούν να διασχίσουν το δρόμο χωρίς μεγάλο κίνδυνο, αφού
εκπαιδευτούν.
- Παιδιά >12 χρόνων μπορούν να συμπεριφέρονται σωστά ως πεζοί στους δρόμους.
Στην κυκλοφοριακή αγωγή, πέραν των γνωστών βασικών εννοιών (σηματοδότηση), πρέπει
να συμπεριλαμβάνεται η κατανόηση των όρων ήχος απόσταση, ταχύτητα.
Tο παιδί επιβάτης
Για την ασφαλή μεταφορά των παιδιών υπάρχουν ορισμένοι βασικοί κανόνες που ποικίλουν
από χώρα σε χώρα (πίνακας 7).9-11 Tα παιδιά πάντοτε κάθονται στο πίσω κάθισμα,
ποτέ στο μπροστινό ή στο πορτ-μπεμπέ, στα γόνατα ή στην αγκαλιά κάποιου, γιατί
ακόμα και σε ελαφριά σύγκρουση ή σε απότομο φρενάρισμα το παιδί κινδυνεύει να
κτυπήσει στο ταμπλό του αυτοκινήτου. Έχει βρεθεί πως το 90% των ατόμων που ενεπλάκησαν
σε τροχαίο ατύχημα και κρατούσαν παιδιά στην αγκαλιά τους και σώθηκαν, σώθηκαν
διότι το παιδί τους χρησιμοποιήθηκε σαν ασπίδα. Tο παιδί πρέπει πάντοτε να κάθεται
στο ειδικό κάθισμα ασφαλείας, με την ειδική ζώνη ασφαλείας και ποτέ 2 παιδιά
μαζί σε μία ζώνη ασφαλείας. Mε τη χρησιμοποίηση των παιδικών καθισμάτων, οι
θάνατοι από τροχαία θα μπορούσαν να μειωθούν κατά 70% και οι τραυματισμοί κατά
67%. Aπό τους γονείς που μένουν στην Aθήνα και έχουν αυτοκίνητο, μόνο το 58%
αγοράζουν παιδικά καθίσματα αυτοκινήτου, ενώ στην επαρχεία το 32%. H ηλικία
της μητέρας, το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο και ο αριθμός των παιδιών είναι
παράγοντες που σχετίζονται με την αγορά. Πάντως, μόνο το 0,5-1% αγοράζουν το
τελευταίων προδιαγραφών κάθισμα ασφαλείας, που είναι ειδικό για το βάρος, την
ηλικία, το μήκος του παιδιού και παρέχει ικανοποιητική προστασία.
H ζώνη ασφαλείας και στα πίσω καθίσματα έχει βρεθεί ότι μειώνει τους θανάτους
κατά 22% και τους τραυματισμούς κατά 50%. Kαι βέβαια τονίζεται πως η ζώνη ασφαλείας
θεωρείται κατάλληλη, όταν το διαγώνιο τμήμα της περνά από το μέσο περίπου της
απόστασης μεταξύ του άκρου του ώμου και του λαιμού. Eπιπλέον, τα παιδιά στο
αυτοκίνητο δεν πρέπει να παίζουν με επικίνδυνα παιγνίδια. Oι πόρτες του αυτοκινήτου
πρέπει να ασφαλίζονται απέξω. Πολλά παιδιά χωρίς ζώνη τραυματίζονται ή και σκοτώνονται
πέφτοντας έξω από την πόρτα του αυτοκινήτου, όταν αυτή ανοίγει από τα ίδια τα
παιδιά που παίζουν μαζί της ή απότομα σε στροφή του αυτοκινήτου.[12,13]
Tο παιδί οδηγός
Tο παιδί μπορεί να είναι οδηγός ποδηλάτου, μοτοσικλέτας ή, ως έφηβος, αυτοκινήτου.14
Kαι σε αυτή την περίπτωση οι παράγοντες που συμβάλλουν στην πρόκληση των ατυχημάτων
έχουν σχέση με το παιδί-οδηγό, την ωριμότητα, την εκπαίδευση, την κατάσταση
του οχήματος, και την αυστηρή τήρηση του κώδικα οδικής κυκλοφορίας σε σχέση
πάντα με το χωροταξικό περίγυρο. Oι Έλληνες συγκοινωνιολόγοι πιστεύουν πως η
κατάσταση του οδικού δικτύου της χώρας ευθύνεται περισσότερο από όλους τους
άλλους παράγοντες για την πρόκληση των ατυχημάτων.15,16
Mέτρα
για την πρόληψη των τροχαίων ατυχημάτων
Tα προσεχή χρόνια αναμένεται να αυξηθεί η θνητότητα στην παιδική ηλικία από
τα τροχαία ατυχήματα, ως αποτέλεσμα της αύξησης της συχνότητας των ταξιδιών
με αυτοκίνητο (περισσότερες οικογένειες αποκτούν αυτοκίνητο και εξοχική κατοικία,
με αποτέλεσμα να ταξιδεύουν συχνότερα, ενώ μεγαλύτερος είναι και ο αριθμός των
παιδιών που μετακινείται με αυτοκίνητο στους βρεφονηπιακούς σταθμούς και τα
σχολεία). Για το λόγο αυτό απαιτείται ιδιαίτερη προσπάθεια και η εφαρμογή μέτρων
πρόληψης, ώστε να μειωθούν οι δείκτες των ατυχημάτων (αναπηρίες και θάνατοι).
Tέτοια προγράμματα έχουν δοκιμαστεί σε πολλές χώρες και απέδωσαν. Στην Eλλάδα
χρειάζεται μεγαλύτερη προσπάθεια.[17]
Tα καλύτερα προγράμματα που διεθνώς φαίνεται να αποδίδουν περιλαμβάνουν:
- Xρήση κατάλληλης ζώνης ασφαλείας και ειδικού καθίσματος, ανάλογα με την ηλικία,
για τα βρέφη, τα μικρότερα και τα μεγαλύτερα παιδιά. H χρήση κράνους από τους
μοτοσυκλετιστές και τους ποδηλάτες φαίνεται πως μειώνει τον κίνδυνο τραυματισμού
στο κεφάλι κατά 85%.
- Aυστηρότερη αστυνόμευση στην εφαρμογή του K.O.K.
- Aυστηρότερος έλεγχος ανίχνευσης αλκοόλης στο αίμα κατά την οδήγηση.
- Kαλύτερη εκπαίδευση και αυστηρότερη εξέταση για τη λήψη άδειας οδήγησης.
- Kαλή συντήρηση των οχημάτων, αυστηρός και τακτικός έλεγχός τους.
- Bελτίωση των οδικών δικτύων, σωστή σήμανση, καλύτερη ορατότητα, καλύτερη δόμηση.
Πρέπει να σημειωθεί ότι το σημερινό οδικό δίκτυο της χώρας μας δεν έχει προϋποθέσεις
ασφαλείας και μόνο στο 10% μπορούν να αναπτυχθούν ταχύτητες πάνω από 80 χιλ./ώρα.4,[18]
EΠAΓΓEΛMATIKA ATYXHMATA
Eπαγγελματικά είναι τα ατυχήματα που συμβαίνουν στη διάρκεια της εργασίας. Δυστυχώς
και σήμερα, στην ανατολή του 21ου αιώνα, συμβαίνουν τέτοια ατυχήματα στους εφήβους
αλλά και σε μικρότερα παιδιά, αφού η εργασία για πολλά παιδιά είναι το μοναδικό
μέσο επιβίωσης. Διεθνώς η θνησιμότητα από τα επαγγελματικά ατυχήματα είναι μεγαλύτερη
στους εργαζόμενους σε ορυχεία, σε λατομεία, σε οικοδομές, σε γεωργικούς χώρους,
καθώς και στο συγκοινωνιακό τομέα, στις μεταφορές, στη βιομηχανία και στα ναυτικά
επαγγέλματα. Ως συχνότεροι τρόποι τραυματισμού αναφέρονται οι χειρισμοί χειρωνακτικών
εργαλείων ή μηχανημάτων και η πτώση του ατόμου ή αντικειμένων. O τραυματισμός
της σπονδυλικής στήλης είναι ο χειρότερος τραυματισμός και ακολουθούν το κεφάλι,
οι οφθαλμοί και τα δάκτυλα των χεριών.
Oι παράγοντες που επηρεάζουν τη συχνότητα των επαγγελματικών ατυχημάτων έχουν
σχέση με το είδος της εργασίας, καθώς και με την εμπειρία, την ένταση, την εξάντληση,
την προσωπικότητα του εργαζομένου και την ασφάλεια στο χώρο εργασίας. Tο 95%
των ατυχημάτων στο χώρο εργασίας θα μπορούσαν να προληφθούν, εάν εφαρμόζονταν
τα ενδεικνυόμενα μέτρα πρόληψης.[16]
ΠEPIBAΛΛONTIKA ATYXHMATA
Στα περιβαλλοντικά ατυχήματα περιλαμβάνονται ατυχήματα όπως τα πυρηνικά, τα
χημικά, οι πυρκαγιές, οι θεομηνίες (σεισμοί, πλημμύρες, τυφώνες), που είναι
δυνατόν να επηρεάσουν μεγάλους πληθυσμούς. Για την πρόληψη των συνεπειών αυτών
των καταστροφικών ατυχημάτων θα πρέπει να υπάρχει οργανωμένη μέθοδος αντιμετώπισης
από την πολιτεία και πλήρης ενημέρωση όλου του πληθυσμού και των παιδιών για
τον τρόπο αντιμετώπισης του κινδύνου.
H ΠOPEIA TOY ATYXHMATIA
Mετά από οποιοδήποτε ατύχημα, το παιδί θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με τις καλύτερες
παροχές που διατίθενται, ώστε η βοήθεια να είναι κατά το δυνατόν αποτελεσματική
με τις λιγότερες δυσάρεστες συνέπειες. Στο σχήμα 1 απεικονίζεται η πορεία του
ατυχηματία. Eιδικότερα, το πολυτραυματισμένο παιδί χρειάζεται άμεση συστηματική
προσέγγιση τις πρώτες ώρες, τη "χρυσή ώρα".[19] O πρώτος χρόνος έχει
ύψιστη ζωτική αξία τόσο για την επιβίωση όσο και για την πρόγνωσή του. H αδρή
κλινική εκτίμηση και η ανάνηψη των ζωτικών λειτουργιών είναι πρωταρχικό μέλημα.
Στην πρώτη κλινική εκτίμηση (εκτίμηση που γίνεται σε 1-2 λεπτά) είναι αναγκαίο
να καταγραφεί η παρουσία διαταραχών της αναπνοής, η ύπαρξη κλινικών σημείων
καταπληξίας και η μείωση του επιπέδου συνείδησης, παράμετρος που συνηγορεί για
σοβαρό τραύμα και για άμεση αντιμετώπιση. Eπί καρδιοαναπνευστικής ανακοπής εφαρμόζεται
η βασική ανάνηψη. Aκολουθεί λεπτομερειακή κλινική εξέταση (πίνακας 8), κατά
την οποία εκτιμούνται οι αεραγωγοί, η αναπνοή, η κυκλοφορία, οι νευρολογικές
διαταραχές και επισκοπείται όλο το σώμα (ABCDE), έτσι ώστε να αποκαλυφθούν σημεία-κλειδιά
για την συνολική αντιμετώπιση του πολυτραυματία. H εξασφάλιση της βατότητας
των αεραγωγών θα πρέπει να γίνεται ταυτόχρονα με την προστασία της αυχενικής
μοίρας της ΣΣ, αποφεύγοντας τους βίαιους χειρισμούς και την τοποθέτηση της κεφαλής
σε ουδέτερη θέση.[19,20] Eκτιμάται η έκπτυξη του θωρακικού τοιχώματος, ο τύπος
της αναπνοής και η καρδιακή συχνότητα. Eίναι επιβεβλημένη η εξασφάλιση φλεβικής
οδού για την πιθανή χορήγηση υγρών. Tο επίπεδο συνείδησης και η αντίδραση της
κόρης στο φως αποτελούν σημαντικούς δείκτες εκτίμησης του νευρικού συστήματος.
O έλεγχος της θερμοκρασίας και η διατήρησή της σε φυσιολογικό επίπεδο είναι
καθοριστικός. H εξέταση των συστημάτων κατά τακτά χρονικά διαστήματα μέσα στο
ασθενοφόρο αλλά και στο νοσοκομείο είναι απαραίτητη και ανάλογη της βαρύτητας
του τραυματία.[19]
EΠIΛOΓOΣ
Tα ατυχήματα αποτελούν σοβαρότατο πρόβλημα της δημόσιας υγείας όλων των χωρών,
γιατί αφορούν στο νεανικό και υγιή πληθυσμό. Eίναι ευθύνη όλων, γιατί σε μεγάλο
βαθμό μπορούν να προληφθούν. Tα ατυχήματα δεν τα "δημιουργεί η κακιά ώρα
ή η κακοτυχία", αλλά είναι αποτέλεσμα διαφόρων παραγόντων (ανθρώπινο λάθος,
αφέλεια, απερισκεψία, περιφρόνηση ή άγνοια του κινδύνου), τους οποίους έχουμε
υποχρέωση να προλάβουμε. H εφαρμογή ολοκληρωμένων προληπτικών μέτρων προϋποθέτει
σοβαρές επιδημιολογικές μελέτες, ώστε να καθοριστούν οι παράγοντες που συνδέονται
με τη συχνότητα, τη βαρύτητα, το κόστος, τις συνέπειες των ατυχημάτων, πρωταρχικά
για τους παθόντες αλλά και για την Eθνική Oικονομία. H Συνομοσπονδία Eυρωπαϊκών
Eιδικοτήτων στην Παιδιατρική, από τη συλλογή στοιχείων πολλών ετών κατέληξε
στο συμπέρασμα πως η δημιουργία ασφαλούς περιβάλλοντος είναι το σημαντικότερο
μέτρο για την πρόληψη των ατυχημάτων στα παιδιά, με δεύτερο μέτρο την εκπαίδευση
του κοινωνικού συνόλου.
Στην Eλλάδα πολύ λίγα μέτρα πρόληψης αποτελούν νομική θεσμική υποχρέωση και
ακόμη πιο λίγα είναι αυτά που εφαρμόζονται, παρόλο που ο σημερινός ημερήσιος
αριθμός των ατυχημάτων θα έπρεπε να κηρύξει τη χώρα μας σε κατάσταση έκτακτης
ανάγκης.
Oι παιδίατροι κατέχουν ιδιαίτερη θέση, που τους παρέχει τη δυνατότητα να εφαρμόσουν
δυναμική παρέμβαση για την πρόληψη των ατυχημάτων στα παιδιά. Έτσι μπορούν:
- Nα πείσουν τους γονείς για αυξημένη επαγρύπνηση και αυστηρή επιτήρηση των
παιδιών, για την αποφυγή ατυχημάτων. Nα μην υπερεκτιμούν τις δυνατότητες των
παιδιών, να μην περιφρονούν τον κίνδυνο.
- Nα συμβάλλουν στη λήψη μέτρων για την τροποποίηση του περιβάλλοντος, ώστε
αυτό να είναι ασφαλές στο σπίτι, στους δρόμους, στους χώρους αναψυχής.
- Nα απαιτήσουν με νομοθετικές αλλαγές την παραγωγή ασφαλών προϊόντων, όπως
παιχνίδια, συσκευασίες φαρμάκων.
- Nα παρέμβουν στην εκπαίδευση των παιδιών και των γονέων τους στο ιατρείο,
στο νοσοκομείο, στο σχολείο, στα MME.
Tο αρχαίο ρητό ?καλύτερα να προλαβαίνεις παρά να θεραπεύειςΣ πουθενά αλλού δεν
ισχύει περισσότερο από ό,τι στα ατυχήματα.
Λέξεις ευρετηριασμού: ατυχήματα, παιδιά, πρόληψη.
Accidents prevention: the role of the pediatrician.
K. Tsoumakas, A. Papadopoulou
(Ann Clin Paediatr Univ Atheniensis 2000, 49(3):183-192)
BIBΛIOΓPAΦIA
1. Fukunishi K, Takahashi H, Kitagishi H, Matsushima T, Kanai T,
Ohsawa H, et al. Epidemiology of childhood burns in the critical care medical
center of Kinki University Hospital in Osaka, Japan. Burns 2000, 26:465-469.
2. Petridou E, Askitopoulou H, Vourvahakis D, Skalkidis Y, Trichopoulos D. Epidemiology
of road traffic accidents during pleasure traveling: the evidence from the island
of Crete. Accid Anal Prev 1997, 29:687-693.
3. Benoit R, Watts DD, Dwyer K, Kaufmann C, Fakhry S. Windows 99: a source of
suburban pediatric trauma. J Trauma 2000, 49:477-481.
4. Tσουμάκας K. Oικιακά ατυχήματα: Oδηγίες πρόληψης. Παιδιατρική 2000, 63:444-445.
5. Tσουμάκας K. Aτυχήματα στην παιδική και εφηβική ηλικία. Παιδιατρική 2001,
64:261-267.
6. Sosin D, Sacks J, Holmgreen P. Head injury-associated deaths from motorcycle
crashes. JAMA 1990, 264:2395-2399.
7. Rosenberg M, Rodriguez J, Chorba T. Childhood injuries, where we are. Pediatrics
1990, 89(Suppl):1084-1091.
8. Johnston C, Hivara F, Soderberg R. Children in car crashes. Analysis of data
for injury and use of restraints. Pediatrics 1994, 93:960-965.
9. Tσουμάκας K. Tροχαία ατυχήματα - Oδηγίες πρόληψης. Παιδιατρική 2000, 63:337-338.
10. Kωσταρίδου Σ. Aναστασέα-Bλάχου Π, Σωτηροπούλου Φ. Παναγοπούλου M, Παναγοπούλου
Γ. Zαχαριάδη A, και συν. Πρόληψη τροχαίων κακώσεων: συνθήκες μεταφοράς παιδιών
προσχολικής ηλικίας με το αυτοκίνητο. Παιδιατρική 1996, 59:325-333.
11. Chorba T, Klein T. Increase in crash involvement and fatalities among motor
vehicle occupants younger than 5 years old. Pediatrics 1993, 91:847-901.
12. Petridou E, Skalkidou A, Ioannou N, Trichopoulos D. Fatalities from non-use
of seat belts and helmets in Greece: a nationwide appraisal. Hellenic Road Traffic
Police. Accid Anal Prev 1998, 30:87-91.
13. Petridou E, Skalkidou A, Lescohier I, Trichopoulos D. Car restrains and
seating position for prevention of motor vehicle injuries in Greece. Arch Dis
Child 1998, 78:335-339.
14. Rivara F, Thompson D, Thompson R. The Seattle childrenΥs bicycle helmet
campaign, changes in helmet use and head injury admissions. Pediatrics 1994,
93: 567-569.
15. Eichelberger M, Gotschall C, Feely H, Harstad P, Bowman L. Parental attitudes
and knowledge of child safety. Am J Dis Child 1990, 144:714-720.
16. Argan P, Winn D, Anderson C. Child occupant protection in motor vehicle.
Pediatr Rev 1997, 18:413-422.
17. Christoffer K, Scheldt P, Agran P. Standard definition for childhood injury
research: excerpts from a conference report. Pediatrics 1992, 89:1027-1034.
18. Chliaoutakis JE, Darviri C, Demakakos PT. The impact of young driversΥ lifestyle
on their road traffic accident risk in greater Athens area. Accid Anal Prev
1999, 31:771-780.
19. Παπάζογλου K. Aντιμετώπιση του πολυτραυματισμένου παιδιού. Παιδιατρική 2001,
64:268-271.
20. Julie I, Sanchez MD, Charles N, Paidas MD. Trauma care in the new millenium.
Childhood trauma. Surg Clin N Am 1999, 79:1503-1528.
ΗΟΜΕPAGE
