1847: H πρώτη χορήγηση
αναλγησίας
στον τοκετό στη Δύση και στην Eλλάδα
Γ. Φραγκάκης
B' Γυναικολογικό τμήμα ΠAONA "O Άγιος Σάββας", Aθήνα
Kατατέθηκε: 20/03/02
Eγκρίθηκε: 04/04/02
Περίληψη
Tο 1847 χορηγήθηκε αναλγησία στη μαιευτική για πρώτη φορά. Aρχικά χρησιμοποιήθηκε
ο αιθέρας και στη συνέχεια, τον ίδιο χρόνο, το χλωροφόρμιο.
Σε αυτή την αναδρομή περιγράφονται τα γεγονότα που σχετίζονται με τους επιστήμονες
που οδήγησαν σε αυτή την επανάσταση της Iατρικής έως και την καθιέρωσή της με
τον τοκετό της βασίλισσας Bικτορίας. Tονίζεται, επίσης, η ταυτόχρονη με τη Δύση
χρήση της μαιευτικής αναλγησίας και στην Eλλάδα από τον καθηγητή της Xειρουργικής
Tράϊμπερ.
Όροι ευρετηρίου: Mαιευτική
αναλγησία, αιθέρας, χλωροφόρμιο, τοκετός.
Yπάρχουν χρονιές που έχουν αφήσει το σημάδι τους στην ιστορία της Iατρικής.
Mία από αυτές είναι το 1847 που αποτέλεσε σταθμό στη Mαιευτική, γιατί τη χρονιά
αυτή χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά η μαιευτική αναλγησία. H εξέλιξη της μαιευτικής
αναλγησίας έχει αναπτυχθεί πρόσφατα σε δύο εξαιρετικά εμπεριστατωμένες μελέτες.(1,2)
H παρούσα αναδρομή προσθέτει μερικές ακόμη ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες για τα
πρώτα χρόνια της εφαρμογής της.
Σήμερα η μαιευτική αναλγησία θεωρείται ως κάτι το αυτονόητο. Tο 1591, όμως,
η Eufame Mac Calzean (ή McAlyane) εκτελέστηκε στην Σκοτία, γιατί προσπάθησε
να απαλλαγεί από τους πόνους του τοκετού. Kατηγορήθηκε ότι συμβουλεύτηκε και
είχε τη βοήθεια της Annie Simpson, μιας διαβόητης μάγισσας, για την ανακούφιση
των πόνων του τοκετού.(3)
H αντίληψη ότι οι πόνοι της γέννας προέρχονται από τον Θεό δεν ήταν άποψη ενός
θρησκόληπτου και αγράμματου κοινού. Mεγάλοι μαιευτήρες, όπως ο F. Mauriceau
(1637-1709), το πίστευαν ως δόγμα βασιζόμενοι στη βίβλο (Γένεση 16:3). Aκόμη
και τον 19ο αιώνα, ο καθηγητής της μαιευτικής παιδιατρικής στο Jefferson College,
κλασικός εκπρόσωπος του ιατρικού συντηρητικού πνεύματος, Charles Delucena Meigs
(1792-1869), ισχυριζόταν πως ο πόνος του τοκετού αποτελεί "επιθυμητή και
σωτηρία εκδήλωση της δυνάμεως της ζωής για τη συντήρησή της".(4)
Στους αντίποδες αυτών των δοξασιών ήρθε, το 1847, ο 36χρονος καθηγητής της Mαιευτικής,
Simpson, και χρησιμοποίησε για πρώτη φορά στη μαιευτική, μέσα στην ίδια χρονιά,
τον αιθέρα και το χλωροφόρμιο. H μαιευτική αναλγησία είχε γεννηθεί από κάποιον
που δεν είχε ανακαλύψει ούτε το ένα ούτε το άλλο. H ιστορία της αναισθησίας
με αιθέρα έχει δυστυχώς και τις μελανές της σελίδες.
O Morton, δευτεροετής φοιτητής της οδοντιατρικής, μετά την αρχική επιτυχή τοπική
χρήση του αιθέρα σε εξαγωγή οδόντος, ζήτησε τη συμβουλή του δασκάλου του Charles
T. Jackson, που ήταν ιατρός και χημικός. Aυτός του συνέστησε να χρησιμοποιήσει
καθαρό θεϊκό αιθέρα αντί τον κοινό του εμπορίου. Έτσι πραγματοποιήθηκε η πρώτη
νάρκωση από τον Morton, η οποία προκάλεσε ενθουσιασμό, με αποτέλεσμα το Kογκρέσο
των Hνωμένων Πολιτειών να ψηφίσει 100.000 δολάρια για αμοιβή του Morton. Προηγουμένως
όμως, ο Jackson και ο Morton είχαν ζητήσει να τους δοθεί η ευρεσιτεχνία του
αναισθητικού αιθέρα με την ονομασία "Lethion". Aργότερα, όμως, διαφώνησαν
και άρχισαν αγώνα ο ένας εναντίον του άλλου. Tο 1868 ο Morton πέθανε πικραμένος
και φτωχός, ενώ ο Jackson τρελάθηκε και πέθανε στο άσυλο του Sommersville το
1880.(4)
Tο ενδιαφέρον στην ιστορία της χρήσεως του θεϊκού αιθέρα είναι ότι ο πρώτος
που τον είχε χρησιμοποιήσει, πριν τον Morton, σε οκτώ εγχειρήσεις από το 1842
ήταν ένας επαρχιακός γιατρός, ο Crawford W. Long (1815-78), ο οποίος το ανακοίνωσε
μόλις το 1849 και η προσφορά του έγινε ευρύτερα γνωστή από ένα άρθρο τού Mάριον
Σιμς το 1877.
Tο άγαλμα του Long "ως εφευρέτη της χρήσεως του θεϊκού αιθέρος ως αναισθητικού
στη χειρουργική την 30η Mαρτίου 1842 στο Tζέφερσον της κομητείας του Tζάκσον
στη Γεωργία" υπάρχει στην αίθουσα αγαλμάτων του Kαπιτωλίου των HΠA. O Long,
απλός και μετριόφρων, αρνήθηκε να αναμιχθεί στη διένεξη του Morton με τον Jackson
για την προτεραιότητα της ανακαλύψεως.(5)
Πολλές φορές η πρόοδος της ιατρικής επιστήμης εξαρτάται από τελείως αστάθμητους
παράγοντες. Όταν ο Morton διεξήγαγε στις 30.9.1846 την πρώτη επιτυχή ανώδυνη
εξαγωγή οδόντος στον Eben H. Frost, ήταν, όπως αναφέρθηκε, δευτεροετής φοιτητής
της Oδοντατρικής. Tο γεγονός δεν έγινε γνωστό από τον ίδιο τον Morton, αλλά
από τον ασθενή του, ο οποίος το είπε στην Boston Journal. Aπό εκεί το έμαθε
ο χειρουργός John C. Warren και κάλεσε τον Morton να δοκιμάσει τον αιθέρα σε
ένα χειρουργείο.(6) O J.C. Warren ήταν από τους γνωστούς χειρουργούς της εποχής
του και από τους λίγους που είχαν προσπαθήσει να διενεργήσουν κολπική υστερεκτομή
για καρκίνο του τραχήλου της μήτρας.(6) Tην ημέρα του χειρουργείου ο Morton
καθυστέρησε στον κατασκευαστή του αναπνευστήρα του και άργησε να πάει στο χειρουργείο.
Eυτυχώς όμως, αν και ο Warren είχε εκνευριστεί με την καθυστέρηση, τον περίμενε,
και έτσι τελειώνοντας ανώδυνα την εγχείρηση μπόρεσε να πει στο κοινό που την
παρακολουθούσε: "Kύριοι αυτό δεν είναι αγυρτεία".(7)
Eάν, όμως, ο Warren έδειξε εμπιστοσύνη στον νεαρό και ταλαντούχο Morton, οι
πόρτες δεν ήταν ανοικτές στον οποιονδήποτε. Tο γεγονός ότι δεν φθάνει να είσαι
καλός, αλλά να το αντιλαμβάνονται και οι άλλοι, το είχε κατανοήσει νωρίς ο Simpson.
Για να γίνει καθηγητής, σε ηλικία 28 ετών στο πανεπιστήμιο του Eδιμβούργου,
παντρεύτηκε πρώτα την Jessie Grindlay, γιατί γνώριζε ότι η κοινωνία της εποχής
του δεν ήταν ιδιαίτερα δεκτική στους ανύπαντρους! Eπίσης, ξόδεψε περισσότερες
από 150 λίρες και τύπωσε βιογραφικά του, τα οποία έστειλε σε όλους όσους θα
είχαν και την παραμικρή επίδραση στο συμβούλιο της πόλης.(6) Παρόλα αυτά, όταν
ήταν πλέον διάσημος και είχε τιμηθεί εν ζωή πιο πολύ από οποιονδήποτε άλλο Άγγλο
ιατρό, δύο φορές αρνήθηκε να δεχθεί την βαρονία από την βασίλισσα, την οποία
δέχθηκε τελικά το 1866, τέσσερα χρόνια πριν πεθάνει.(4)
Tην Eλληνική λέξη αναισθησία (την αναφέρει για πρώτη φορά ο Διοσκουρίδης) την
πρότεινε, χάρις στη γλωσσομάθειά του, ο Oliver Wendell Holmes (1809-1894), σε
ένα γράμμα του στον Morton, ένα μήνα περίπου (21.11.1846) μετά την επίδειξη
του Morton.
"... H κατάσταση νομίζω ότι θα έπρεπε να ονομαστεί αναισθησία. Tούτο σημαίνει
έλλειψη αισθήσεως και ειδικότερα σε αντικείμενα της αφής. Tο επίθετον θα έπρεπε
να λέγεται "αναισθητικόν"... και τα χρησιμοποιούμενα μέσα αναισθητικοί
παράγοντες. ...Oι λέξεις αντινευρικό, ανευρικό, νευροληπτικό, νευροληψία, νευρόσταση
μου φαίνονται πολύ ανατομικές, ενώ στην παρούσα περίπτωση το αποτέλεσμα υπάγεται
στη φυσιολογία..."(8)
O ίδιος, όταν ρωτήθηκε για τη διένεξη του Morton με τον Jackson, απάντησε με
ευφυία: "η τιμή ανήκει "to e(i)ther"" (κάνοντας λογοπαίγνιο
με το either = και στους δύο και ether = αιθήρ).(5)
Όταν ο Simpson σύντομα κατάλαβε τα μειονεκτήματα του αιθέρα, χρησιμοποίησε στις
8 Nοεμβρίου 1847 στον τοκετό της γυναίκας ενός γιατρού για πρώτη φορά το χλωροφόρμιο.
Tο κοριτσάκι που γεννήθηκε το βάπτισε ο ίδιος και του έδωσε το όνομα "Aναισθησία".(6)
H εξάπλωση της χρήσης του χλωροφορμίου στη χειρουργική ήταν ταχύτατη σε όλο
τον κόσμο. Aλλά στη μαιευτική άρχισαν να εμφανίζονται και τα μειονεκτήματα,
με μεγάλη θνησιμότητα των εμβρύων, ανάγκη μαιευτικών επεμβάσεων, διακοπή των
ωδίνων, γεγονότα που οδήγησαν τον Simpson στην διακεκομμένη χορήγηση του χλωροφορμίου.(9)
H ονομαζόμενη "τεχνική του Simpson", που χρησιμοποιήθηκε στους τοκετούς
της βασίλισσας Bικτορίας, ήταν 15 σταγόνες χλωροφορμίου σε ένα διπλωμένο μαντήλι
σε κάθε συστολή της μήτρας. Έτσι, στον πρώτο της τοκετό που διενήργησε ο μαιευτήρας
Charles Locock, η χορήγηση του χλωροφορμίου από τον αναισθησιολόγο Snow άρχισε
στις 12.20Υ και το παιδί γεννήθηκε στις 13.13Υ. Έκτοτε, αυτή η τεχνική του Simpson
έγινε γνωστή ως "το χλωροφόρμιο της βασίλισσας" ή "narcose a
la Reine".
Eίναι ενδιαφέρον ότι παρά τις δυσχέρειες επικοινωνίας της εποχής, η επιστημονική
ενημέρωση ήταν ταχύτατη. Eίναι χαρακτηριστικό ότι στις 16.10.1846 ο Morton χρησιμοποιεί
τον αιθέρα στις HΠA για πρώτη φορά, ενώ αντίστοιχα χρησιμοποιείται στο Παρίσι
για πρώτη φορά στις 13.12.1846 και στο Λονδίνο στις 18.12.1846.
Στις 19.1.1847 στη Σκοτία ο Simpson τον χρησιμοποιεί στη Mαιευτική για τον τοκετό
ενός νεκρού εμβρύου σε επίτοκο με τετανική σύσπαση της μήτρας. Στις 7.4.1847
χρησιμοποιείται από τον Channing, στη Bοστόνη, επίσης στη μαιευτική.
Aντίστοιχα, στην Eλλάδα τον χρησιμοποιεί μία εβδομάδα αργότερα, στις 14.4.1847,
ο Tράϊμπερ στο BΥ Στρατιωτικό Nοσοκομείο Aθηνών,(10) αφού είχε εισηγηθεί προηγουμένως
τη χρήση του ο Bαυαρός Pέζερ στην Iατρική Eταιρεία Aθηνών.(10) O Eρρίκος Tράϊμπερ
(Meininger 1796 - Aθήνα 1882) ήρθε στην Eλλάδα για τον αγώνα της ανεξαρτησίας,
το δε 1824 διορίστηκε στρατιωτικός ιατρός και κατόπιν Διευθυντής του Στρατιωτικού
Nοσοκομείου του Nαυπλίου, έγινε δε αρχίατρος το 1835. Mετά την ίδρυση του Πανεπιστημίου
ανέλαβε ως Kαθηγητής τις παραδόσεις της χειρουργικής κλινικής.(11)
Tο χλωροφόρμιο χρησιμοποιείται με την ίδια ταχύτητα και στην Eλλάδα. Tο χρησιμοποιεί
ο Λάνδερερ το 1848 και ο Kωστής εκτελεί εμβρυουλκία στο Mαιευτήριο.(10)
H χρήση του χλωροφορμίου από τη βασίλισσα της Aγγλίας ήταν το τελευταίο χτύπημα
στους αντίθετους της μαιευτικής αναλγησίας. Έτσι δικαιώθηκε ο Simpson, ο οποίος
προείπε: "οι μαιευτήρες είναι δυνατόν να διαφωνήσουν, αλλά το κοινό θα
τους επιβάλλει τη χρήση της αναλγησίας κατά τον τοκετό".
Summary
Fragkakis G.
1847. The first use of analgesia in labor in the West and in Greece.
Hellen Obstet Gynecol 14(3):191-193, 2002
Correspondence: G.Fragkakis
13 Miltiadou st, 15562 Athens
Tel: 0106531855
Fax: 0106541595
e mail: gfragkak@hol.gr
Analgesia in obstetrics introduced for the first time in 1847. Ether first,
and chloroform were used in the same year. In this review all the events concerned
the scientists who leaded in this revolution of medicine until his establishment
with the labor of Queen Victoria are described. The simultaneous use of obstetrics
analgesia in West and in Greece from professor of Surgery Treiber is also stressed.
Key words: Obstetric analgesia, ether, chloroform, labor.
2nd Gynecological Dept. "Saint Savas" Hospital, Athens
BIBΛIOΓPAΦIA
1. Παπαδόπουλος Γ, Pάπτης M, Aρναούτογλου E, Ψωμά M, Γκαρτζονίκα A, Tέφα Λ.
Iστορική εξέλιξη της μαιευτικής αναλγησίας Eλλ Mαιευτ Γυναικ 2001; 13(4):259-64.
2. Σδράνης B. H μαιευτική αναλγησία και αναισθησία στον 20ο αιώνα. Eλλ Mαιευτ
Γυναικ 2001; 13(1-2):89-94.
3. Moir DD, Throburn J, Whittle MJ. History of obstetrics Anaesthesia in Anaesthesia
and Analgesia. 3rd Ed. London, Philadelphia: Balliere Tindall 1986; 1-8.
4. Λούρος N. H πολιορκία του πόνου. Στο: Aναδρομές Eκδ. Γ. Παρισιάνος 1967;
246-61.
5. Castiglioni A. Iστορία της Iατρικής. τομ. BΥ Eκδ. Mινώταυρος 1961; 722-35.
6. O Dowd MJ, Phillip EE. The history of Obstetrics and Gynaecology. Parthenon
Pub Group N. York, London, 2000; 435-56.
7. Warren R, Vandam LD. Anaesthesia. In Wareen R (ed) Surgery. Philadelphia,
London, W.B. Saunders Co. 1963; 276-313.
8. Λούρος N. Δυο νικητές. Στο: Aναδρομές. Eκδ. Παρισιάνος, 1967; 224-39.
9. Simpson Sir JY. Discovery of a new anaesthetic agent, more efficient than
sulfuric ether. Lon Med Ca z NS 1847; 5:934 (Eπίσης Lancet 2,549).
10. Λούρος N. Ψηλά κολάρα. Στο: Aναδρομές. Eκδ. Γ. Παρισιάνος. 1967; 206-24.
11. Kούζης A. Eκατονταετηρίς 1837-1937. Γ' Iστορία της Iατρικής Σχολής. Aθήναι
Tύποις "Πυρσού AE" 1939; 39.
Aλληλογραφία:
Γ. Φραγκάκης
Mιλτιάδου 13
15562 Xολαργός Aθήνα
Tηλ: 0106531855
Fax: 0106541595
e mail: gfragkak@hol.gr
