ΜΕΤΑΞΥ ΜΑΣ...
Οστρακιά στην Αρίστη
Δ. Ζουμπουλάκης
Τα εξανθηματικά νοσήματα για πολλά
χρόνια δεν είχαν διαχωριστεί σε αυτόνομες οντότητες. Για πρώτη φορά το 1627,
από τους γερμανούς Doring και Sennert, η οστρακιά και η ιλαρά περιγράφονται
ως δύο ξεχωριστές αρρώστειες. Ο Syndenhans αργότερα, αναφέρει την οστρακιά ως
νόσημα “Sui generis”: με ιδιαίτερες χαρακτηριστικές ιδιότητες. Μετά από 400
χρόνια, το 1923, η οστρακιά συνδέθηκε με τους στρεπτόκοκκους από τον A. Dochez.
Τον ίδιο χρόνο και ανεξάρτητα από τον Dochez, το ζεύγος George και Gladys Dick
επιβεβαιώνει τη συσχέτιση αυτή. Προσθέτει δε, ότι οι στρεπτόκοκκοι κάτω από
ορισμένες συνθήκες μπορούν να προκαλέσουν και άλλες βλάβες, η παθογένεια των
οποίων την εποχή εκείνη παρέμενε ανεξήγητη. Το 1924 εφαρμόζεται η δερμο-αντίδραση
Dick, με βάση την τοξίνη του αιμολυτικού στρεπτόκοκκου. Εάν η αντίδραση είναι
θετική θεωρείται το άτομο επίνοσο στην οστρακιά. Σήμερα η αντίδραση αυτή, μαζί
με πολλές ανάλογες ενέργειες, θεωρούνται κάτι το ξεπερασμένο και δεν εφαρμόζονται.
Η ετυμολογία της λέξης οστρακιά προέρχεται από το όστρακο.
Όστρακο: Εκτός από το σκληρό οστεώδες περίβλημα ασπόνδυλων ζώων, σημαίνει και
θραύσμα πήλινου αγγείου. Στα ερυθρού χρώματος "κεράμινα πινακίδια",
τις πήλινες αυτές πλάκες, χάραζε στην αρχαιότητα ο Αθηναίος πολίτης το όνομα
προσώπου, κυρίως πολιτικού, που έκρινε ότι έπρεπε να εξοριστεί. Να εξοστρακιστεί.
Από το έντονο πορφυρό χρώμα των πήλινων αυτών πλακών, δόθηκε στο εξανθηματικό
νόσημα το όνομα ο σ τ ρ α κ ι ά. Οι παλαιοί, με την ευφάνταστη παρατηρητικότητά
τους, αναφέρουν ότι το εξάνθημα της οστρακιάς προσομοιάζει του "εξέρυθρου
βελούδου" ή του "χνουδωτού ώριμου ροδάκινου". Η οστρακιά είναι
νόσημα παγκόσμιο και παμπάλαιο. Εμφανίζεται συχνότερα στα παιδιά της σχολικής
ηλικίας. Στα βρέφη και στα νήπια -και μάλιστα υπό μορφή επιδημίας- είναι εξαιρετικά
σπάνια. Παλαιότερα ήταν βαρύ νόσημα. Σήμερα, με την έγκαιρη εφαρμογή της θεραπείας,
η πρόγνωση της νόσου είναι άριστη. Οι θάνατοι και οι επιπλοκές στα φυσιολογικά
παιδιά, χωρίς παθολογικό υπόστρωμα, είναι σχεδόν ανύπαρκτες. Φαίνεται, όμως,
ότι κι ο ίδιος ο Β-αιμολυτικός στρεπτόκοκκος της ομάδας Α δεν παρουσιάζει τη
λοιμογόνο δύναμη του παρελθόντος. Παλαιότερα λέγαμε ότι: "Οστρακιά χωρίς
οστρακιώδη κυνάγχη δεν υπάρχει". Και τούτο διότι η πύλη εισόδου του στρεπτόκοκκου
είναι κυρίως η στοματική κοιλότητα. Σπανιότατα το δέρμα και οι βλεννογόνοι.
Ως παλαιός υπότροφος της Γερμανικής κυβερνήσεως και φίλος πολλών καθηγητών της
Γερμανικής Σχολής Αθηνών, αποφασίσαμε- πριν από μερικά χρόνια -να εκδράμουμε
στην "ψυχή" της ορεινής Ελλάδας. Στις πυκνοδασομένες περιοχές της
Πίνδου, με τελικό στόχο το φαράγγι του Βίκου. Οι ορειβασίες και οι αναρριχήσεις
δεν είναι κάτι που συμπαθώ ιδιαίτερα. Μια τέτοια ενέργεια για εμένα ήταν τόλμημα.
Να την πω αφελή απερισκεψία ή κουτουράδα; (κουτουράδα: άστοχη πράξη. Προέρχεται
από την τουρκική λέξη goturu συμφωνα με το λεξικό).
Η πιεστικότερη παρακίνηση για την εκδρομική αυτή εξόρμηση έγινε από το φίλο
και κουμπάρο μου Theo. Έχω βαπτίσει την κόρη του. Καθηγητής, φιλόλογος, με εξειδίκευση
στις τέχνες και τις αρχαιολογικές αναζητήσεις. Με έπεισε και το αποφάσισα. Παρ΄
όλες τις ταλαιπωρίες και τις δυσκολίες, το αποτέλεσμα αυτής της "αποκοτιάς"
έχει παραμείνει στις μνήμες μου θαυμάσιο και διαρκείας. Γι΄αυτό και το περιγράφω.
Η αναχώρηση έγινε νωρίς τα ξημερώματα από το χώρο της γερμανικής σχολής. Εγώ
ταξίδεψα με τον Theo και την οικογένειά του σε ένα μικρό οικογενειακό λεωφορείο.
Η διαδρομή μέχρι τα Γιάννενα ήταν συνεχής. Χωρίς πολλές στάσεις ανάπαυσης. Καθ'
οδόν μόνο βοηθήσαμε ένα μεσήλικα να αλλάξει λάστιχο και μεταφέραμε ένα νεαρό
ζευγάρι που έκανε ωτοστόπ μερικά χιλιόμετρα πιο πέρα. Το πέρασμα από τα Ιωάννινα
ήταν μόνο η διανυκτέρευση. Ο κύριος σκοπός του ταξιδιού μας ήταν τα Ζαγοροχώρια,
46 τον αριθμό. Για να τα επισκεφθείς όλα σε μια ενιαία διαδρομή, είναι σχεδόν
ακατόρθωτο. Κάθε χωριό είναι -και έχει- κάτι το ξεχωριστό, τη δική του προσωπικότητα.
Το Ζαγόρι, όπως ονομάζουν όλα μαζί τα Ζαγοροχώρια, είναι σκορπισμένο και στις
δύο πλευρές της Πίνδου, ανατολική και δυτική. Ήταν αυτόνομο επί Τουρκοκρατίας.
Εδώ έχουν γεννηθεί ονομαστοί Έλληνες, που εκτός του ότι συνέβαλαν στην πνευματική
άνθηση του τόπου, διέθεσαν πολλοί και τις περιουσίες τους για την Παιδεία του
Έθνους. Ας αποφύγουμε να κάνουμε τις συγκρίσεις με το σήμερα. Παρ΄ όλο που είναι
"κάπως" μακριά από τα αστικά κέντρα και δεν προσφέρονται εύκολα για
ολιγοήμερες εκδρομές, αξίζει ωστόσο η εξόρμηση για τη γνωριμία τους. Τα περισσότερα
βρίσκονται στο δυτικό και στο κεντρικό Ζαγόρι: η Ελάτη, το Δίκορφο με το ξωκλήσι
του ¶η Γιάννη, οι Κήποι όπου είναι και οι διοικητικές αρχές όλου του Ζαγοριού,
το Τσεπέλοβο, την ιδιαίτερη πατρίδα της Μαρίκας Κοτοπούλη και το Μονοδένδρι.
Στο χωριό αυτό, σε ύψος 1.080 μ. που απέχει 27 χλμ. από τα Ιωάννινα, κάναμε
στάση. Θεωρείται το αντιπροσωπευτικότερο χωριό, με σπίτια από πελεκητή πέτρα,
πλακόστρωτη στέγη και δόμηση που αποσκοπούσε στην άμυνα του χωριού, φρουριακή
δομή. Από το Μονοδένδρι, βαδίζοντας σε μια απόσταση 800 μέτρων περίπου, φθάνουμε
στο μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής. Κρεμασμένο -σχεδόν γαντζωμένο- σε ένα κατακόρυφο
βράχο της χαράδρας του Βίκου, προκαλεί δέος. Όποιος φοβάται τα ύψη ή νοιώθει
ιλίγγους βλέποντας το κενό, καλύτερα να αποφεύγει τη θέα! Κάτι ανάλογο έζησα
στη Ζάκυνθο, στην τοποθεσία "Ναυάγιο". Τα τουριστικά βιβλία αναφέρουν:
"Αν έχετε το ανάλογο κουράγιο, προσπαθήστε να διασχίσετε τη χαράδρα αυτή.
Θα μαγευτείτε"! Εγώ παρόλο που βρισκόμουν σε αποτρεπτική ηλικία για τέτοιες
απόπειρες, την διέσχισα. Η "κάθοδος" στο φαράγγι του Βίκου από το
μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής (του 15ου αιώνα) ήταν ένα τόλμημα, ακόμη και
για έμπειρους ορειβάτες. Τι ήθελα εγώ φορτωμένος με γυλιό, αντίσκηνο στην πλάτη
και γκλίτσα στο χέρι να διαβώ τέτοια μονοπάτια; Δεν βάδιζα, μονίμως γλιστρούσα!
Έπεφτα συνεχώς με την πλάτη στο χώμα και στα γύρω λιθάρια. Σαν να έκανα την
"παιδική" τσουλήθρα στις άγριες πλαγιές του Βίκου. Το ραβδί δεν με
βοηθούσε, στήριγμα είχα μόνο τους γύρω ακανθωτούς θάμνους. Οι γερμανοί με λυπήθηκαν
τόσο, που ο φίλος μου ο Theo φορτώθηκε και το δικό μου φορτίο. Κι όμως κατέβηκα,
έφτασα μέχρι τις πηγές του Βοϊδομάτη όπου ήπια νερό - το κρυστάλλινο, με πρασινωπές
ανταύγειες, νερό του Βοϊδομάτη θεωρείται και ιαματικό, κυρίως για τις πεπτικές
διαταραχές. Εκεί ξενύχτησα μέσα στο αντίσκηνο και απόλαυσα την επιβλητική ομορφιά
της γύρω φύσης. Η χαράδρα έχει μήκος 9 χλμ. ύψος 700 μ. και άνοιγμα από 50-300
μ. Όπως και στο φαράγγι της Σαμαριάς, απόλυτος κυρίαρχος του χώρου είναι το
αγριόγιδο. Το βλέπει κανείς να πετάγεται μπροστά του, με απίστευτη άνεση σε
μονοπάτια αδιόρατα. Όλη η ομάδα είχε κατασκηνώσει κοντά στην Τοξωτή Γέφυρα του
Βοϊδομάτη (παραπόταμος του Αώου). Σε μια κατάφυτη περιοχή από θεόρατα πλατάνια
όπου ψαρευόταν και η πέστροφα. Εκεί ήταν και η κατάληξη της πορείας των "ορειβατών",
όπου μας περίμεναν οι γυναίκες της ομάδας, οι περισσότερες γερμανίδες, με έτοιμο
φαγητό με βάση τα λουκάνικα. Ετσι έληξε για μένα και αυτή η ορειβατική εξόρμηση.
Τότε με τρόμο, σήμερα με νοσταλγική ανάμνηση.
Λίγο πιο πάνω από την Τοξωτή Γέφυρα βρίσκεται η Αρίστη. Σχετικά μεγάλο χωριό,
γραφικό πέρασμα, που από τότε διέθετε αξιοπρεπές ξενοδοχείο με 24 δωμάτια. Πως
πληροφορήθηκε το χωριό -που εκτός των άλλων είναι ονομαστό για τις νόστιμες
φακές και το πικάντικο τυρί του- ότι στην ομάδα των γερμανών υπήρχε γιατρός
και μάλιστα παιδίατρος;
Κάποιος αντιπρόσωπος του χωριού βρήκε τον αρχηγό της ομάδας μας και τον παρακάλεσε
να ανέβω στο χωριό για να εξετάσω 7 παιδιά που παρουσίασαν υψηλό πυρετό με κάτι
περίεργες κοκκινίλες. Παρόλη την κούραση και τον ελαφρό εκνευρισμό, αντίρρηση
δεν μπορούσα να έχω. Έτσι με το αμάξι του φίλου μου Theo, έφθασα στο χωριό.
Ο Theo, είναι αλήθεια, όταν με έβλεπε δύσθυμο, κακόκεφο ή απογοητευμένο, ακουμπούσε
φιλικά το χέρι του στον ώμο μου και με απαιτητική παράκληση έλεγε: Lach doch!
(Γέλα λοιπόν!) Πίστευε ότι μόνο με το χαμόγελο εξανεμίζονται οι πίκρες και οι
σκοτούρες. Αυτός ήταν ο Theo, ένας άνθρωπος που του άρεσε να δίνει κυρίως αγάπη!
Στην Αρίστη με υποδέχθηκαν οι αρχές του, με προπομπό ένα καλοσυνάτο ιερέα. Η
γνωριμία με τους εκεί ανθρώπους έδειξε -έτσι φάνηκε σε μένα τουλάχιστον- ότι
υπήρχαν ανόθευτες καρδιές και χαρακτήρες που εκτιμούν και καλοδέχονται τον ξένο.
Σέβονται το γιατρό! Βρήκα 7 άρρωστα παιδιά ηλικίας από 2 έως 8 ετών. Τα 6 εκτός
από τον υψηλό πυρετό παρουσίαζαν και καθολικό "οστρακιώδες εξάνθημα".
Το οκτάχρονο αγόρι δεν είχε εξάνθημα. Η γενική κατάσταση των παιδιών δεν ήταν
επηρεασμένη. Στα δύο μικρότερα, που ήταν και αδέλφια, το εξάνθημα ήταν εντονότερο.
Η πρώτη εντύπωση: η τοπική "μικροεπιδημία" θύμιζε περισσότερο "κοινή"
ίωση ή αλλεργία. Και ας ξαναθυμηθούμε τα επιστημονικά δεδομένα. Σ' όλα τα παιδιά
της Αρίστης δεν υπήρχε η τυπική οστρακιώδης αμυγδαλίτιδα. Παρουσίαζαν μόνο εντόνως
ερυθρά παρίσθμια. Ούτε η οστρακιώδης (μοροειδής κ.λπ.) γλώσσα υπήρχε. Η σταφυλοκοκκική
οστρακιά εξ' άλλου μπορεί να μη παρουσιάζει συμμετοχή από τη στοματική κοιλότητα,
όμως η όλη κλινική εικόνα του αρρώστου είναι βαριά. Στα "παιδιά μας"
η γενική κατάσταση ήταν καλή. Οι κλασικές εξανθηματικές ιώσεις (ιλαρά, ερυθρά,
αιφνίδιο κ.λπ.) μπορούν εύκολα να αποκλεισθούν. Κανένα από τα παιδιά δεν παρουσίαζε
την τυπική εικόνα των εξανθήσεων αυτών. Και η νόσος Kawasaki, που τότε δεν ήταν
τόσο γνωστή, μπορούσε εύκολα να αποκλεισθεί. Αλλεργία σε φάρμακα ή άλλα αλλεργιογόνα
αίτια, σε τόσα πολλά παιδιά συγχρόνως, ήταν άκρως απίθανο. Το αίτιο που ταίριαζε
λοιπόν στη μικροεπιδημία του χωριού με το οστρακιώδες εξάνθημα, ήταν κοινή ιογενής
λοίμωξη από εντεροϊούς. Κάτι βέβαια που δεν μπορούσε να αποδειχθεί σε εκείνη
την περιοχή. Η λογική της επιστήμης θα ήταν να μη χορηγηθεί κανένα φάρμακο στα
παιδιά και να αντιμετωπισθεί η όλη κατάσταση συμπτωματικά, μόνο με αντιπυρετικά.
Πως, όμως, να εξηγήσεις και να πείσεις ένα τρομοκρατημένο χωριό ότι η "θορυβώδης"
αυτή αρρώστια ήταν μια απλή ίωση που θα περάσει μόνη της; Για τον εφησυχασμό
του κόσμου λοιπόν, έστω και για τη μηδαμινή πιθανότητα της οστρακιάς (παραμορφωμένης!!!),
συστήθηκε να χορηγηθεί στα παιδιά ερυθρομυκίνη.
Στη γερμανική ομάδα υπήρχε ένα μικρό φαρμακείο. Δώσαμε, λοιπόν, μερικά φιαλίδια
ερυθρομυκίνης για ορισμένες ημέρες και φύγαμε με πολλές ευχαριστίες από τους
γονείς και τις αρχές. Την άλλη μέρα αποχωρήσαμε από το μαγευτικό τόπο της κατασκήνωσης.
Διαβήκαμε σε άλλα λημέρια. Επισκεφθήκαμε - σκαρφαλώσαμε το μικρό και το μεγάλο
Πάπιγκο. Στο "μικρό Πάπιγκο" λειτουργούσε ο ξενώνας του Στάρα. Ο Στάρας
ήταν συνταξιούχος εκπαιδευτικός, αγαπούσε τόσο πολύ το χωριό του που μετέτρεψε
το πατρικό του σπίτι σε ξενώνα. Ένας περίεργος ξενώνας. Έμενε συχνά κλειδωμένος
και ο επισκέπτης, όταν απουσίαζε ο ιδιοκτήτης, αναζητούσε το κλειδί του ξενώνα
από το γειτονικό σπίτι. Η διαμονή ήταν ευχάριστη, με υποδειγματική καθαριότητα.
Φεύγοντας, αν ένοιωθε κάποιος την ανάγκη να πληρώσει, έριχνε μια ματιά σε κάποιο
τιμολόγιο και άφηνε τα χρήματα στο τραπέζι. Στο χωριό αυτό θα πρέπει να ισχύει
η κινέζικη ρήση, ότι η "ασφαλέστερη πόρτα είναι εκείνη που μπορεί κάποιος
να την αφήνει ανοιχτή".
Έξω από το Πάπιγκο θυμάμαι, σε ένα απλωτό "πλάτωμα" πήραμε την αρτηριακή
πίεση κάποιου γραφικού κτηνοτρόφου. Εκεί ακούσαμε με τα "χαρακτηριστικά"
ελληνικά του και τη σοφή εμπειρία του: "παιδιά μου, όταν νομίζετε ότι η
ζωή είναι άδικη απέναντί σας, να φεύγετε. Να περπατάτε μέσα στο δάσος, στα δέντρα,
στη φύση μαζί με τα άτακτα πλάσματα του Θεού. Στη φύση κρύβεται το υπέροχο μυστικό
της ευτυχίας, που φανερώνεται μόνο σ' εκείνους που την αγαπούν αληθινά".
Οι Γερμανοί φίλοι σιωπηλοί παρακολουθούσαν απορημένοι τις συμβουλές του. Πως,
όμως, να αποδώσεις στα γερμανικά την ποιητική χροιά των σοφών σκέψεων ενός τόσο
απλού ανθρώπου; Τον αποχαιρετήσαμε θερμά και απομακρυνθήκαμε για άλλα... λημέρια.
Περάσαμε και από το βουτηγμένο στα πράσινα χωριό, Νεγάδες. Επισκεφθήκαμε την
ονομαστή εκκλησία του: Τρισυπόστατη με αξιόλογες βυζαντινές εικόνες.
Τι έχουν γίνει όλες αυτές οι μορφές! Τι να κάνει άραγε ο ξενώνας του Σταρά;
Θα θυμούνται τα τότε παιδιά της Αρίστης, σήμερα μεστοί ενήλικες, εκείνα τα γεγονότα;
Δεν γνωρίζω αν σήμερα τα Ζαγοροχώρια έχουν αλλάξει τη συναισθηματική τους υφή.
Τότε, εκεί ψηλά που το κλίμα και η φύση ξεκουράζουν τον άνθρωπο, οι ντόπιοι
εύρισκαν την ευκαιρία να δείχνουν την αγάπη και τα φιλόξενα αισθήματά τους.
Και ο φίλος μου ο Theo; Πέρυσι πήρε τη σύνταξή του. Ήλθε με την Ελληνίδα γυναίκα
του, να περάσει τους καλοκαιρινούς μήνες στη Βραυρώνα. Σ' ένα σπίτι που είχε
χτίσει κατά κυριολεξία με τα ίδια του τα χέρια. Κάποια λοίμωξη με υψηλό πυρετό
τον ανάγκασε να νοσηλευτεί σ' ένα από τα ελληνικά δημόσια νοσοκομεία. Χωρίς
να βρεθεί η πραγματική αιτία άφησε την τελευταία του πνοή στην Ελλάδα, στη χώρα
που τόσο είχε... αγαπήσει!
Το κείμενο αυτό ας θεωρηθεί ως ένα μικρό αφιέρωμα στη μνήμη του!
