<<< Προηγούμενη ελίδα

ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ

Η ΜΑΣΤΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗ ΔΗΜΩΔΗ ΙΑΤΡΙΚΗ
Μια ερευνητική προσέγγιση περί της υγείας και της
παθολογίας των μαστών, ως συμβολή στην Ιστορία
της Παραδοσιακής Χειρουργικής
της Μαιευτικής και της Γυναικολογίας

MEΡΟΣ B΄

Χρίστος Θ. Οικονομόπουλος, Αλεξάνδρα Χρ. Οικονομοπούλου

Β. Η ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΜΑΣΤΩΝ ΣΤΗ ΔΗΜΩΔΗ ΜΑΣΤΟΛΟΓΙΑ

Α. "ΟΙ ΑΡΡΩΣΤΙΕΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΜΟΥ". ΗΤΟΙ: ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΑΠΟΤΟΚΕΣ ΤΗΣ ΓΑΛΟΥΧΙΑΣ
1. Το "Πονορώγιασμα" και το "Σχίσιμο της ρώγας". Ήτοι: οι Επώδυνες Θηλές και οι Ραγάδες της θηλής
Τα παλιά χρόνια οι πιο συχνές επιπλοκές του μητρικού θηλασμού ήταν οι ραγάδες των θηλών. Αυτές ήταν εκδορές επί της θηλής ή της θηλαίας άλω, πολύ επώδυνες. Εμφανίζονταν συνήθως κατά την έναρξη της γαλουχίας και οφείλονταν σε ήπιο τραυματισμό της θηλής. Επειδή ο θηλασμός ήταν πολύ επώδυνος, αφού πολλές φορές καθίστατο αδύνατος, συνήθιζαν να καλούν τη Βυζογιάτρισσα (Γαλούσα). Αυτή κατ' αρχήν συνιστούσε την αποφυγή κάθε τοπικού ερεθισμού. Η γιάτρισσα του Γαλάτου έδινε μεγάλη σημασία στην πρόληψη και τη θεραπεία των ραγάδων, γιατί πίστευε ότι από εκεί άρχιζε η μαστίτις ("ο βυζόπονος") και το απόστημα του μαστού ("ο βουζούνας").
Η εμπειρική γιάτρισσα είχε την αντίληψη ότι, όλα τα αποστήματα του μαστού, τόσο τα επιπολής, που εδράζονταν γύρω από τη θηλή, όσο και τα αδενώδη (παρεγχυματώδη) και τα οπισθομαζικά, οφείλονταν στο "κακοφόρμισμα" (μόλυνση), κάποιας ραγάδας της θηλής. Πίστευαν ότι οι κυριότερες αιτίες για το "πονορώγιασμα" ήταν α) οι ανωμαλίες της διαπλάσεως και του σχήματος της θηλής, β) οι τραυματισμοί από το βρέφος, γ) η κακή εφαρμογή του στηθόδεσμου, του "στηθοσκουφιού" ή του "κορφοκράτη" όπως ονόμαζαν τους λαϊκούς στηθόδεσμους, δ) οι εκδορές από τα νύχια του μωρού και τέλος η ελλιπής φροντίδα και καθαριότητα.
α) Οι "Βιστιρόρρωγες". Ήτοι: Οι γυναίκες με ανωμαλίες της διαπλάσεως και του σχήματος των θηλών
Οι "Γαλούσες" είχαν παρατηρήσει ότι συχνά ο "πόνος της ρώγας" οφειλόταν στην κακή διάπλαση της θηλής, η οποία εμπόδιζε το "προθήλιασμα" ή τη "Βυζόπιαση" δηλ. τη θηληοληχεία του βρέφους.
Γενικώς οι περισσότερες γυναίκες τους τελευταίους μήνες της εγκυμοσύνης ήσαν "καλόρωγες" (στρογγυλόρωγες). Υπήρχαν όμως αρκετές γυναίκες που τις λέγαν "Βιστιρόρωγες" γιατί είχαν ανώμαλες θηλές και έπασχαν συχνά από το "σχίσιμο" της θηλής (ραγάδας). (Εικ. 27)

Εικόνα 27. "Καλόρωγη" ή "Στρογγυλόρωγη" (Φωτ: Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Ιατρικής)

Εικόνα 28. α) Δυσπλαστικές θηλές, β) Φυσιολογική θηλή

Εικόνα 29. Οι θηλές του μαστού α) σε εγκυμονούσα β) σε Λεχωΐδα θηλάζουσα γ)"τυφλοβύζα" εισολκή της θηλής (εκ του Beischer-MacKay)

Γενικά τα "πάθη της ρώγας", ήταν συνηθέστερα όταν η γυναίκα ήταν "Τυφλοβύζα" (Εικ. 28, 29) (είχε εισολκή των θηλών) ή "Στρυγγλοβύζα" με ψιλές ρώγες, ή "Καλαμοβύζα" με μακριές θηλές, ή "Στουμπόρωγη" με κοντές και παχιές θηλές, ή ήταν "Μουντρουνόρωγη" με σκληρή και δύσκαμπτη θηλή, ή "Χοντρορώγα" ή "Ψιλορρώγα" ή "Μικρορώγα" ή "Αχαμνορώγα" ή "Τσιμπορώγα" με πολύ μικρή θηλή, ή ήταν "Βυζορωγίτσα" δηλ. με υποτυπώδεις θηλές ή "Λιανοβύζα" με λεπτές, ή "Κανταρόρωγη" με υπερτροφικές θηλές, ή "Σακκουλόρωγη" ή "Άρωγη" ή "Στενόρωγη" (με σκληρή θηλή), ή "Χαχαλόρωγη" ή "Λειανόρρωγη" ή "Ρουμπολόρωγη" με χοντρή θηλή, ή "Καλαμόρωγη" ή ήταν "Ρωγίτσια" (με μικρές και ψιλές). Όλες οι παραπάνω δυσμορφίες των θηλών εθεωρούντο σοβαρές γιατί έφεραν ανωμαλία στην ομαλή γαλουχία αφού συνήθως εμπόδιζαν το "προθηλίασμα" δηλ. τη βυζόπιαση του νεογνού.
β) Το δάγκωμα της θηλής από το "Μοναχογούλικο", το "Λυκιάρικο" και το "Περισσοβυζαγμένο" βρέφος. Ήτοι: οι τραυματισμοί των θηλών κατά τον θηλασμό.
Οι τραυματισμοί των θηλών ήταν συχνοί όταν η μάνα ήταν "μοναχοβυζαγμένη" δηλ. θήλαζε μοναχογιό "κανακάρη" που συνήθως ήταν "μονάντερο" και "αχόρταγο". Επίσης όταν το μεγαλύτερο θηλάζον βρέφος "λύκιαζε" δηλ. δάγκωνε κατά τη γαλουχία τις θηλές, σαν λύκος και τις πλήγωνε: "Με έφαγε αυτό το παιδί ολημερίς και ολονυχτίς κρέμεται από το βυζί και μου πληγώνει τις ρώγες το λυκιάρικο". Για τη θεραπεία η Γαλούσα πότιζε το λυκιάρικο βρέφος με λίγο αφέψημα από το "λυκόλουρο" ένα θαμνώδες φυτό, είδος αμάραντου με ηρεμιστικές ουσίες και με το υπόλοιπο η μητέρα έκανε πλύσεις στις πονεμένες θηλές, τρεις φορές την ημέρα για την επούλωσή τους. Στην περίπτωση που συνοδό σύμπτωμα της ραγάδας, ήταν το οίδημα της θηλής ή αιμορραγία, τότε έβραζαν ένα άλλο βότανο που το λέγαν "πηνελόπη" (φυτό της υπομονής) και έπλεναν τις θηλές, πιθανόν ήταν ο ύσσωπος. Στην περίπτωση τραυματισμού των θηλών από ένα "περισοβυζαγμένο" παιδί δηλ. αυτό που εξακολουθούσε να θηλάζει και μετά το χρόνο, τότε η Βυζογιάτρισσα, ως ειδική για τις "ρώες" έπλενε τρεις φορές την κάθε θηλή με φρέσκο γάλα γαϊδούρας που είχε γεννήσει. Επιστημονικά σήμερα γνωρίζουμε ότι το γάλα αυτό της όνου είναι πλούσιο σε κορτικοειδή. Επίσης έπλεναν τις πληγωμένες θηλές με τα ούρα φρεσκογεννημένης γαϊδάρας που έχουν ικανή ποσότητα 17 κετοστεροειδών που δρούσαν ευνοϊκά στην επούλωση ιδίως στις βαθιές ραγάδες που αιμορραγούσαν. Η τελευταία αυτή μέθοδος εθεωρείτο πολύ αποτελεσματική ώστε σύντομα εξαλειφόταν το οίδημα και απεφεύγετο η διακοπή της γαλουχίας.
β. α) Το "Ανάτριχο Βύζαγμα". Ήτοι: η θεραπευτική αντιμετώπιση του επώδυνου θηλασμού
Οι Γαλούσες είχαν παρατηρήσει ότι ποτέ η γαϊδούρα δεν είχε επώδυνο θηλασμό επειδή όπως λέγαν ο μικρός πόλος αρεσκόταν να θηλάζει "ανάστροφα". Οι λαϊκές Γιάτρισσες μιμούμενες τη συνήθεια αυτή από το υπομονητικό αυτό ζώο, προκειμένου να μη χαθεί το γάλα της μητέρας, το τόσο ζωτικό για το βρέφος, τοποθετούσαν και αυτές το παιδί και θήλαζε τη μάνα του "ανάστροφα" για να βυζάξει την "τρίχα" όπως έλεγαν.
Την εποχή της Τουρκοκρατίας οι παραδοσιακές Βυζογιάτρισσες, δεν εγνώριζαν για την ύπαρξη των μικροβίων, ούτε για τις μολύνσεις από τους διάφορους μικροοργανισμούς. Πίστευαν ότι όταν πολλές φορές κατά τη γαλουχία πονούσαν οι ρώγες και τα στήθη, ότι η θηλάζουσα είχε πιει μέσα από το νερό "τρίχα" γάτου ή ποντικού ή σκύλου και γι' αυτό την πονούσε ο μαστός. Τότε οι Βυζογιάτρισσες έβαζαν το παιδί και βύζαινε "ανάτριχα" για να βυζάξει και την "τρίχα". Ο κανονικός τρόπος που βύζαινε το παιδί είναι όταν θηλάζει το δεξιό μαστό, να'ναι το κεφάλι του προς τα αριστερά και τα πόδια του προς τα δεξιά. Η ιατρική σοφία που έκρυβε το "ανάτριχο" βύζαγμα ήταν ότι α) το βρέφος δεν μπορούσε να κείτεται πάνω στο μαστό της μάνας γιατί το ανεβαστούσε λίγο μακρυά επειδή βύζαινε ανάποδα προς το μέρος του πονεμένου στήθους, β) το βρέφος δεν έβλεπε τους επώδυνους μορφασμούς του προσώπου της μάνας, από το άλγος του επώδυνου θηλασμού και γ) στην ανάστροφη θέση εξασκείτο τριπλάσια, σχεδόν, απομυζητική δύναμη από το βρέφος, με αποτέλεσμα το "πηγμένο εκμαγείο" από κάποιο μεγάλο γαλακτοφόρο πόρο, να βγει από το μαστό ως τριχοειδές μόρφωμα πριν προφθάσει να πάθει ο μαστός την επιπλοκή της συμφορητικής γαλακτοφορίτιδος δηλ. το "τρίχωμα του μαστού" όπως θα αναφέρουμε παρακάτω.
Η ενστικτώδης αυτή μέθοδος δηλ. ο θηλασμός "ανάτριχα" πολλές φορές προλάβαινε το "τρίχωμα του βυζιού" δηλ. τη μαστίτιδα την αποφρακτική ή περισωληνώδη μαστίτιδα από την κατακράτηση γάλακτος, δηλ. το "σπάργωμα" και τις σοβαρές συνέπειες για τη μητέρα και το παιδί.
γ) Το "νύχιασμα" και το "αλεύρωμα των νυχιών" του θηλάζοντος βρέφους. Ήτοι: Οι εκδορές της θηλής, της θηλαίας άλω ή της επιδερμίδας του μαστού
Οι εκδορές από τα νύχια του μωρού κατά τη βυζόπιαση (θηλεοληχεία) ήταν μία άλλη αιτία για τις ραγάδες των θηλών. Υπήρχε η εθιμική πράξη κατά την οποία τόσο τα πρώτα μαλλιά όσο και τα πρώτα νυχάκια του βρέφους να τα κόβει με προσοχή ο νουνός ή η νουνά του, στα πρώτα του γενέθλια, (στο χρόνιασμα). Η εθιμική αυτή πράξη έκρυβε μορφή πρόληψης τραυματισμού των δακτύλων ή εκδοράς στην επικράνιο απονεύρωση, γιατί όταν γινόταν σε πολύ μικρή ηλικία, τα προβλήματα μολύνσεως και φλεγμονής ήσαν περισσότερα παρά όταν χρόνιαζε το παιδί. Η Βυζογιάτρισσα για να αποφύγει τις ραγάδες από τα νύχια του βρέφους, υποχρέωνε τη μάνα, πριν από τον κάθε θηλασμό να βουτάει τα δακτυλάκια του μωρού στο αλεύρι, δήθεν για να μη γίνει, αργότερα στη ζωή του κλέφτης, και για να χορταίνει το ψωμί! (η ιερότητα του άρτου). Με το σοφό αυτό τρόπο κολλούσε το αλεύρι μεταξύ των κοφτερών νυχιών και της ράγας των δακτύλων και έτσι αποφεύγονταν οι αμυχές, οι εκδορές και ο τραυματισμός της θηλής, της θηλαίας άλω και της λεπτής επιδερμίδας του μαστού, κατά τη θηλεοληχεία (βυζόπιαση).
δ) Το "σχίσιμο της ρώγας". Ήτοι: Οι ραγάδες των θηλών από κακή εφαρμογή του στηθόδεσμου
Οι Μαμογιάτρισσες συμβούλευαν τις θηλάζουσες να αποφεύγουν τη χρήση των στηθοδέσμων του εμπορίου, αφού οι ίδιες έφτιαχναν μαλακά "στηθοσκούφια" ή "κορφοκράτες" με βυζουλίθρες (σχισμές προς διευκόλυνση του θηλασμού) και αποφυγή τραυματισμού των θηλών) πέρνοντας προσεκτικά τα μέτρα.

3. Τα "πάθια της ρώγας". Τα Γιατροπορέματα και τα μαντολόγια της Γιάτρισσας για το ξεφλώγισμα της ρώγας. Ήτοι: Η θεραπευτική αντιμετώπιση του οιδήματος και των ραγάδων των θηλών.
Όταν η μητέρα υπέφερε από τις θηλές των μαστών της και ευρισκόταν σε αδυναμία να γαλουχίσει το βρέφος της, τότε προς αποτροπή της νόσου της αγαλακτίας ή της γαλακτοφορίτιδας ή της συμφορητικής μαστίτιδας ή σπάργωσης του βυζιού, καλούσαν επειγόντως τη Βυζογιάτρισσα, η οποία προέβεινε στις παρακάτω πράξεις και ενέργειες.
Οι δύο πρώτες ήταν "θεοτικές" και οι δύο επόμενες "μαγικοθεραπευτικές".
α) Τα Σταυρώματα και τ' Αγιάσματα της ρώγας
Οι ενέργειες αυτές της λαϊκής Γιάτρισσας ανήκαν στα "αγιοτικά" και αφορούσαν τις θηλές των μαστών όταν είχαν οίδημα. Η Βυζογιάτρισσα έκανε το εξής: πρωί-πρωί "νηστικές" τόσο η μάνα που είχε πρησθεί και πονούσε η ρώγα του βυζιού της, όσο και η Στηθογιάτρισσα έβγαιναν έξω από την πόρτα της, στην αυλή και την υποχρέωνε να αγναντεύει τα βουνά και τον ήλιο που ανατέλλει. Τότε η Γιάτρισσα έλεγε: "όπως τρέχουν τα γάργαρα νερά σε σας βουνά μου και λάμπουν στον ήλιο, έτσι να τρέξει και το γάλα απ' τα στήθη και τις ρώγες της τάδε (όνομα)". Ακολούθως επισκοπούσε τις θηλές και έκαμε τρία πράγματα: α) το "τίναγμα" της ρώγας, β) το "σταύρωμα" της ρώγας και γ) το "ταλιάρισμα" της ρώγας. Δηλαδή έπιανε την πάσχουσα θηλή και την τίναζε σταυρωτά, μετά τη σταύρωνε με καπνία ή με σκόνη πυρίτιδος (μπαρουτιού) και τέλος την ταλιάριζε μαζί με τη "βιστιρόρρωγη" δηλ. τις άλειφαν και οι δύο με το σάλιο τους από τρεις έως εννέα φορές, δηλ. τόσος φορές όσο μπορούσε να υποφέρει τον πόνο η πάσχουσα. Είναι γνωστό εκ της φυσιολογίας ότι ο σίαλος της νηστικιάς γυναίκας έχει αυξημένη ποσότητα παρωτινάσης, ενός πρωτεολυτικού ενζύμου που διαλύει τα βύσματα από τα στόμια των μεγάλων εκφορητικών γαλακτοφόρων πόρων. Έτσι έρρεε το γάλα, βαθμηδόν και κατ' ολίγον και ελαττωνόταν το οίδημα της πάσχουσας θηλής.
β) Το "Χρυσό σφοντύλι της Παναγίας του Βλόου". Ήτοι: Ένας ιατρομαγικός τρόπος για τη θεραπεία των ραγάδων των θηλών των μαστών
Όταν σχηματιζόταν μια οξεία ραγάδα με οίδημα και αφόρητο πόνο της θηλής, αυτό γινόταν συχνά τα ξημερώματα. Τότε ξυπνούσαν επειγόντως τη Βυζογιάτρισσα. Αυτή, αφού επισκοπούσε την πάσχουσα θηλή, ανησυχούσε για τυχόν αγαλακτία ή μαστίτιδα ή ακόμα για απόστημα του μαστού. Ως πρώτο μέλημά της ήταν να ενθαρρύνει την πάσχουσα και να επικαλεσθεί τη βοήθεια της Παναγίας της Γαλατούσας ή Γαλατιανής, της Παναγίας του Βλόου (=Ελεούσας και της Ζωοδόχου Πηγής) και διαφόρων άλλων αγίων, όπως της Αγίας Μαύρας, της Αγίας Κυριακής και των προστατών αγίων των βυζιών του Πέτρου και Παύλου.
Ακολούθως άναβε ένα κερί από τον Επιτάφιο και ως ειδική το κινούσε σταυρωτά εμπρός απ' την πάσχουσα θηλή ίσως για να δει καλύτερα αν υπήρχαν ραγάδες. Πλησίαζε το αναμμένο κερί πλησίον στην πάσχουσα θηλή, διαδοχικώς, τρεις φορές και συνήθως ψιθύριζε λέξεις ακατανόητες. Επιπλέον έβρεχε ένα τεμάχιο υφάσματος με ρακί και το εναπόθετε επάνω στη θηλή και επ' αυτής τοποθετούσε δακτυλήθρα ή κέλυφος αχινού ως ασπίδα και έδινε τις κατάλληλες συμβουλές.
Όταν νύχτωνε πήγαινε πάλι και έβγαζε τις ασπίδες και έβλεπε την κατάσταση των θηλών. Σε περίπτωση που είχαν "κακοσυνέψει" άλλαζε αμέσως τρόπο θεραπείας. Ο πιο συνήθης ήταν ότι έβαζε μια λεμονόκουπα στη φωτιά και μέσα εκεί έριχνε λίγο λάδι, κερί, μαστίχι και τον κρόκο ενός αυγού που έλειωνε και γινόταν όλα ένα μίγμα.
Με την αλοιφή αυτή που τη στήριζε με ένα τουλουπάνι ή μαντήλι επάνω στην πάσχουσα θηλή, πολλές φορές επουλώνονταν οι ραγάδες των μαστών. Επειδή όμως η τοποθέτηση και εφαρμογή στην πάσχουσα και λίαν επώδυνη θηλή μιας πολύ ζεστής αλοιφής ως αυτή, προκαλούσε αφόρητους πόνους, στην πάσχουσα, η οποία δαγκωνόταν από το αφόρητο άλγος, η Γιάτρισσα για να απαλύνει τους πόνους ταυτόχρονα έλεγε με άκρα μυστικοπάθεια τη Γητεία η οποία, με την υποβλητική δύναμη της Γιάτρισσας, εμείωνε αισθητά τους πόνους. Η Γητεία για το Χρυσοσφόντυλο της Παναγίας είχε ως εξής:
"Η Παναγία, η Δέσποινα, η Ζωοδόχος Πηγή, Χρυσό σφοντύλι έβαλε στις ρώγες της δείνα (όνομα) χρυσό μαντήλι έβαλε κι επεράσανε οι δοντούσες οι παλιοστοματούσες οι γαϊδουροστοματούσες και πειράξανε τη ρώγα της τάδε (όνομα) Χριστιανής. Η Παναγία η Δέσποινα Χρυσό σφοντύλι έβαλε, Χρυσό μανάλι έβαλε Χρυσή κλώνα έβαλε κι έδιωξε το κακό στα όρη και στ' άγρια βουνά για να φάει το παιδάκι της Χριστιανής (τάδε όνομα) που βυζοκαίγεται".
γ) Το "μαγάρισμα της ρώγας". Ήτοι: Η θεραπεία της ραγάδας της θηλής με λυσιγόνα ή λυτικά βακτηρίδια
Όταν η θηλή του μαστού είχε εξοιδηθεί και ήταν πολύ επώδυνος, ώστε να καθίσταται αδύνατη η γαλουχία, μία "μαγικοθεραπευτική" μέθοδος πολύ αποτελεσματική εθεωρείτο το "μαγάρισμα της ρώγας", με νωπά κόπρανα από σκύλο (σκυλόσκατα). Η Γιάτρισσα αραίωνε την κόπρο με στουμπανισμένους σπόρους λινοκοκκιού, μετά τα ζέσταινε και τα έβαζε πάνω στην πάσχουσα θηλή, να τραβήξει το πρήξιμο, τον πόνο και την "κακοσύνεψη" ή το "κακοφόρμισμα" του βυζιού. Η εμπειρική αυτή μέθοδος της Στηθογιάτρισσας ενείχε επιστημονική βάση, γιατί σήμερα γνωρίζουμε ότι στα πρόσφατα κόπρανα του σκύλου υπάρχει η μεγαλύτερη πυκνότητα λυοφάγων εν σχέσει με τα κόπρανα όλων των άλλων ζώων. Τα λυτικά αυτά βακτηρίδια προκαλούσαν λύση άλλων βακτηριδίων πιο επικινδύνων ζώντων ή νεκρών, ιδίως του στερπτοκκόκου.
δ) Η Τριδύναμη αλοιφή της χελιδονοφωλιάς. Ήτοι: Η θεραπεία της φλεγμονής των θηλών με λυσοένζυμα, λυσοφάγους και μυρμηκικό οξύ
Για τις φλεγμονώδεις ραγάδες των μαστών η ακόλουθη μέθοδο εθεωρείτο αποτελεσματική. Η Γιάτρισσα στουμπούσε σε ένα γουδί χελιδονοφωλιά, φωλιά σφαλαγκιού (ασφοδέλου) και χώμα μυρμηγκοφωλιάς. Όλα τα ζημίωνε με λάδι και άλειφε την πάσχουσα θηλή του μαστού τρεις φορές. Εδώ επίσης εκρύπτετο κάποια ιατρική αλήθεια.
Γνωρίζουμε ότι η χελιδονοφωλιά και η φωλιά του αρθροπόδου σφαλαγκιού (ασφοδέλου) έχουν αφθονία α) λειενζύμων, β) λυοφάγων, γ) πρωτεολυτικών ενζύμων για διάφορα βακτηρίδια και δ) μεγάλη ποικιλία σαπροφύτων που δρουν ανταγωνιστικά σε άλλα μικρόβια ιδίως του στρεπτόκοκκου. Επίσης γνωρίζουμε ότι το μυρμηκικό οξύ (που υπήρχε στη μυρμηγκοφωλιά) έχει αντιφλεγμονώδη και αντιοιδηματώδη δράση.
ε) Το Λάδι του Λύχνου ή της Κανδήλας (ελαιόλαδο). Το άφθαστο λαϊκό φάρμακο για τις ραγάδες των θηλών των μαστών
Οι λαϊκές Γιάτρισσες πίστευαν ότι οι ρώγες της βυζούμενης γυναίκας έπασχαν από εφτά αρρώστιες τις οποίες εθεράπευε το ελαιόλαδο. Οι παρακάτω παροιμιώδης φράσεις είναι δηλωτικές αυτού "εφτά λογιών αρρώστιες της ρώγας του βυζιού θεραπεύει του λύχνου το λάδι" ή "εγώ η πονόρωγα άλλο γιατρό δεν ευρήκα σαν του γιατρού το λάδι που γλυκαίνει τον πόνο της πληγής μου και τα πάθια της ρώγας μου". Εδώ προσωποποιείται το λάδι ως γιατρός.
Άλλες χρησιμοποιούσαν "αγουριδόλαδο" από φρέσκιες ελιές ή το "αζύμωτο λάδι" ειδικό φάρμακο, είδος βαλσάμου που φύλαγαν στο εικονοστάσι. Επίσης θεράπευαν τις ραγάδες με "αθέρμαγο λάδι" δηλ. να μη έχει θερμανθεί. Άλλος τρόπος για τα σχισίματα της ρώγας ήταν το φρέσκο λάδι του καντηλιού ως γιατρικό (θερμοκρασία 37°C).

ΙΙ. "Το Σπάργωμα των βυζιών" ή "Φτάρμισμα του βυζιού" (μάτιασμα). Ήτοι: Η Υπερφόρτιση των Μαστών ή Γαλακτοφορίτιδα
Μια άλλη επίσης συχνή επιπλοκή του μητρικού θηλασμού, τις πρώτες ημέρες μετά τον τοκετό, ήταν η υπερφόρτιση των μαστών. Αυτή εμφανιζόταν κυρίως μετά την 3-7 ημέρα της λοχείας, όταν το νεογνό δεν "βυζόπιανε" ικανοποιητικά και άρα η θηλεολειχία ήταν ανεπαρκής. Οι Βυζογιάτρισσες την ονόμαζαν "σπάργωση". Πρέπει να γίνεται σαφής διάκριση της σπάργωσης, δηλαδή της οξείας διογκώσεως των μαστών που παρατηρείται κατά τις πρώτες ημέρες μετά τον τοκετό, από την οξεία συμφορητική μαστίτιδα ή περισωληνώδη μαστίτιδα και από την οξεία φλεγματώδη μαστίτιδα. Η υπερφόρτιση και η κατακράτηση του γάλακτος των μαστών, ήταν προδιαθεσικός παράγων για την φλεγμονώδη μαστίτιδα, που μπορούσε να απολήξει σε απόστημα. Η "σπάργωση" επέρχεται από τη στάση του γάλακτος και από την συνυπάρχουσα υπεραιμία των μαστών κατά την περίοδο του θηλασμού. Η σπάργωση επομένως είναι μια εντονότερη εκδήλωση της φυσιολογικής διογκώσεως των μαστών, πιθανόν από σπασμό των λείων μυϊκών ινών, από τις οποίες περισφίγγονται οι γαλακτοφόροι πόροι και παρεμποδίζεται, η ανάλογη προς την παραγωγή, απέκκριση γάλακτος. (Εικ. 28,8). Η σπάργωση επίσης ήταν συχνή επί συνυπάρξεως οιδήματος της θηλής ή ραγάδας της θηλής.
Η υπερφόρτιση κλινικά χαρακτηριζόταν από οίδημα, αίσθημα διάτασης, πόνο και διάχυτη ερυθρότητα του μαστού.
Η μόνη θεραπεία ήταν η συμπληρωματική κένωση του μαστού μετά από κάθε θηλασμό. Προς τούτο καλούσαν κάποιο μεγαλύτερο παιδί που θήλαζε, για να αποφορτίσει τους μαστούς, γιατί το βρέφος αυτό είχε μεγαλύτερη απομυζητική ικανότητα από το δικό της, αν μάλιστα το δικό της ήταν "άσωστο" (πρόωρο) ή κακοπαθημένο στη γέννα.

Εικόνα 30. Από τους πρώτους απομυζητήρες γάλακτος από την ίδια τη μητέρα επί γαλακτοφορίτιδες (σπάργωσης) ήταν η συσκευή Omnibonus Ferrarius του 1577. Πρόκειται για παραλλαγή αρχαίας μινωικής συσκευής αποσυμφόρησης των μαστών (εκ του A. Peiper).

Εικόνα 31. Απομυζητήρας για την εκκένωση της υπερφόρτωσης των μαστών των Schick, Jaschice και Scherbak (εκ του Weibel/Antoine)

Όταν δεν έβρισκαν άλλο βρέφος να τραβήξει το γάλα άρμεγαν την περίσσεια του γάλακτος σε ξύλινα αρμεχτήρια ή απομυζητήρες (Εικ.30, 33 Α,Β,Γ) και το γάλα το έχυναν στις τέσσερις γωνιές του σπιτιού για να'ναι γερό το παιδί. Επίσης υπήρχαν και ειδικές Γιάτρισσες που τις λέγαν "Ρουφήχτρες". Αυτές τοποθετούσαν στον μαστό μια ξύλινη βεντούζα με ανοιχτό το πίσω στόμιο, από το οποίο η Ρουφήχτρα δημιουργούσε αρνητική πίεση και αποσυμφορούσε το μαστό. Από το 1890 κυκλοφόρησαν ελαστικοί απομυζητήρες (Εικ. 32).
Το σπάργωμα των μαστών υποχωρούσε με α) τον κανονικό θηλασμό, β) το κατάλληλο "στηθοσκούφι" (στηθόδεσμο) που συγκρατούσε τους μαστούς υψηλά, για μία ή περισσότερες εβδομάδες και γ) με αλατούχα καθαρκτικά, όχι μόνο για τα ενοχλήματα του πόνου και της πυρώσεως, αλλά γιατί μπορούσε να παραμεληθεί και να προκληθεί συμφορητική μαστίτιδα, το "τρίχωμα του μαστού" που συνήθως κατέληγε σε φλεγμονώδη μαστίτιδα και απόστημα του μαστού.
Οι Στηθογιάτρισσες πολλές φορές απέδιδαν το σπάργωμα στη βασκανία, γι' αυτό το λέγαν και "φτάρμισμα του βυζιού". Πίστευαν ότι όταν κάποιος σμιχτοφρύδης ή Σαββατογεννημένος ή γαλανομάτης, έβλεπε μία γυναίκα να θηλάζει που είχε πολύ γάλα, εύκολα τη μάτιαζε. Γι' αυτό όταν θήλαζε η μικρομάνα σκέπαζαν το πρόσωπό της και τα στήθη της για να μη ματιασθούν.
Αν παρά ταύτα ματιαζόταν, καλούσαν επειγόντως τη Μαμμογιάτρισσα να την ξεματιάσει και να δώσει τις κατάλληλες συμβουλές, η οποία συνιστούσε να βράζει και να πίνει αγριάδα που είχε 40 κόμπους, για να θεραπευθούν οι 40 φλέβες των βυζιών, που τις θεωρούσαν ως αίτιο της σπάργωσης.
Επίσης η Γιάτρισσα εξετάζοντας τους μαστούς έλεγε και την παρακάτω γητειά της σπάργωσης:
"Αν σε εφτάρμισε γυναίκα να πιαστεί από τα βυζιά.
Αν Μαρία να μαραθούν τα βυζιά της
Αν καλή (Νεράιδα) να καλυφθούν οι ρώγες της
Αν Άννα ν' ανοίξουν τα βυζιά της"

Όταν όμως η σπάργωση επέμενε, τότε καλούσαν την "Αβδελλούδα" για να θεραπεύσει τη σπάργωση που την ονομάζανε και "Αβδέλι" ή "Θυμό του βυζιού". Η Γιάτρισσα αυτή ήταν γυναίκα μπαρμπέρης (κουρέας) η οποία είχε αβδελλάδικο (βδελοπωλείο) και έφερνε στην πάσχουσα "άδειες" ή "νηστικές βδέλλες" για να βυζακώσουν στο βυζί.
Η "Αβδελλούδα" εφάρμοζε τρεις βδέλλες γύρω στη θηλαία άλω. Οι βδέλλες βυζάκωναν στο βυζί και έπαιρναν το θυμό, δηλ. συντελούσαν ώστε να φύγει κάθε πρήξιμο και πόνεμα. Η Γιάτρισσα με λεπτότητα τοποθετούσε τις βδέλλες επάνω στη θηλαία άλω, αφού πρώτα μέλωνε τη θηλή και την άλω για να βυζακώσουν. Η εμπειρική αυτή θεραπεία με βδέλλες είχε κάποια βάση επιστημονική, γιατί εκτός από την αποσυμφόρηση, γύρω από την εκβολή των μεγάλων γαλακτοφόρων πόρων, που έκαναν οι βδέλλες, εγίνετο έκκριση και ποσότητας ηπαρίνης. Αποφεύγοντο έτσι μόνιμες μικροθρομβώσεις γύρω από τους εκφορητικούς πόρους και άρχιζε εύκολα να γίνεται η ροή του γάλακτος.
Η Αβδελούδα για να απαλείψει το άγχος της πάσχουσας και να επαινέσει τις θαυμαστές ιδιότητες των βδελλών, με ευτράπελο τρόπο, έλεγε παροιμιώδεις φράσεις ή αινίγματα που είχαν ως λύση τη βδέλλα όπως λ.χ.: "Γιατρός σπουδαίος, κοντός, χαροποιός, όταν διψάσει και θα πιει απ' το βυζί, την άρρωστη ωφελεί"!

Εικόνα 32. Απομυζητήρ για υπερφόρτωση μαστών από γαλακτοφοριτία. (Εκ του Auvard)

Εικόνα 33. α) Μαστός φυσιολογικός από γαλουχούμενο βρέφος με επάρκεια γάλακτος β) μαστός λίγες εβδομάδες από τη σύλληψη (εγκυμοσύνη)

γ) δ) οι μεγάλοι γαλακτοφόροι πόροι όταν πήζουν σχηματίζουν το "τρίχωμα του μαστού", περισωληνώδη μαστίτιδα, φροντίζουν να αποβληθούν τα πήγματα εκμαγεία των γαλακτοφόρων πόρων, τριχοειδούς μορφής (εκ των C. Toldt, Rose και Carless)

III. Το "Τρίχιασμα" ή "Τρίχωμα του βυζιού" ή το "Σβώλιασμα των βυζιών". Ήτοι: Η Διάταση των Γαλακτοφόρων πόρων ή Αποφρακτική Μαστίτις ή Περισωληνώδης Μαστίτις, ή Μαστίτις από κατακράτηση γάλακτος ή Πορεκτασία ή Περιπορική Μαστίτιδα ή Οξεία Μαστίτιδα απότοκος Γαλακτοφορίτιδος.
Η πάθηση οφειλόταν σε διάχυτη λοίμωξη που περιοριζόταν στους μεγάλους γαλακτοφόρους πόρους ή σωλήνες και στα αδενοειδή βοτρίδια του μαστού (Εικ. 33). Στο "τρίχωμα" ο μαστός ήταν συμφορητικός, πολύ επώδυνος και σκληρός. Επίσης παρετηρούντο πυρετικές εξάρσεις και ρίγος. Δύσκολα οι εμπειρικές Βυζογιάτρισσες ήταν σε θέση να διακρίνουν πότε η Γαλακτοφορίτιδα (το Σπάργωμα) θα μετέπιπτε σε "Τρίχωμα" ή σε αληθή Πυώδη Μαστίτιδα ή και Απόστημα. Σε περίπτωση διαπυήσεως, η ύπαρξη πύου δύσκολα διακρίνονταν από το αναβλύζον κίτρινο συμπεπυκνωμένο γάλα, λόγω της επισχέσεως στο Μαστό.
Το Τρίχιασμα των Βυζιών, τα παλιά χρόνια, ήταν πολύ συχνή πάθηση, ενώ σήμερα σπανίζει. Τότε παρατηρείτο συχνά σε δύο ομάδες γυναικών: α) σε νεαρές γυναίκες ή και σε παρθένες και β) σε υπερπολυτόκες. Η πάθηση του Τριχώματος του μαστού είχε δύο μορφές:
α) Το οξύ στάδιο, που εγκαθίστατο αυτομάτως με άλγος, ευαισθησία, ερυθρότητα και οίδημα ολόκληρου του μαστού και εκκρίσεως συνήθως από της θηλής παχύρρευστου υγρού. Σε βαριές μορφές εμφανιζόταν ρίγος και υψηλός πυρετός με ταρτάρισμα των δοντιών. Η οξεία μορφή δεν διαρκούσε πολλές ημέρες ή εβδομάδες και το στάδιο αυτό εμφάνιζε αυτόματη ύφεση.
β) Όσον αφορά τις πολύτεκνες μητέρες, υπήρχε ιστορικό ανεπιτυχούς "αποκόμματος" (απογαλακτισμού). Την εποχή εκείνη η γυναίκα εβύζαινε μέχρι να μείνει πάλι έγκυος. Οι λαϊκές Γιάτρισσες αιτιολογούσαν το "Τρίχωμα του βυζιού" ως εξής: "Αν αυτή που βύζαινε έπινε με το νερό καμιά "τρίχα" από γάτα ή ποντικό ή σκύλο, το βυζί της επάθαινε βυζόπονο και πρισκόντανε. Ως προς τις νεαρές γυναίκες και τις παρθένες σήμερα αποδίδεται α) σε ενζυματική διάσπαση ουσιών που εκκρίνονται από το μαστό σε μη γαλουχούσα ή έγκυο γυναίκα, β) επίσης εμφανίζονται σε τραύμα του μαστού από τη δημιουργία των παραγωμένων ερεθιστικών λιπαρών οξέων. Τα οξέα αυτά σαπωνοποιούνται παρουσία του ασβεστίου και η κοκκιώδης αντίδραση προκαλούσε διάταση του γαλακτοφόρου πόρου, γ) Ένας άλλος ενοχοποιητικός παράγων ήταν η διαταραχή της αρμονικής ισορροπίας σε νέες παρθένες, δ) διάφορα μηχανικά αίτια και ε) διαταραχή του ανοσοποιητικού μηχανισμού από άγνωστα αίτια.
Η αιτιολογία για τις παρθένες που είχαν οι εμπειρικές Γιάτρισσες ήταν αφελής: Κατ' αυτήν κάποιος λάγνος καλόγηρος είχε δαγκώσει τη νέα στο στήθος!! Γι' αυτό και όλες σχεδόν οι Γητειές αναφέρονταν με αισχρά λόγια για τους καλόγερους.
Σχετικά με τη γενετήσια παρενόχληση των καλόγερων προς τις νέες κοπέλες, μια γριά Γιάτρισσα από τη Μεσσηνία μου έλεγε: "Παιδάκι μου στα παλιά χρόνια που οι νιες (νέες γυναίκες) και οι τσούπες συνακουγόσαντε και κουβεντιάζανε τα απόκρυφά τους με μας και με το Θεό, ο Θεός τότενες ήτανε χαμηλά, τότενες ήτανε συνακοή και ζούσαν κι οι τσούπες απείραχτες και οι Νεράιδες και χορεύανε. Σαν κατεβήκαν οι Νταβλοκαλόγεροι από τα Μοναστήρια και μπήκανε στα σπίτια τότενες οι τρίχες από τα βρωμογένια τους μπήκανε στα βυζιά των κοριτσιών"!!!
Οι Γιάτρισσες ανησυχούσαν πολύ για το "Τρίχωμα" του βυζιού μιας θηλάζουσας μάνας γιατί εφοβόντουσαν την οξεία μαστίτιδα (βυζόπονο) από γαλακτοφορίτιδα. (Εικ. 34) Το παρακάτω τετράστιχο είναι επιγραμματικό:
"Κλαίει η μαννή το γγόνι της κι η κόρη το παιδί της γιατ' έπηξε κι εσβώλιασε το γάλα στο βυζί της"

Εικόνα 34. α) β) γ) δ) Σχηματική παράσταση των μεγάλων γαλακτοφόρων πόρων επί "τριχώματος" αποφράσσονται (εκ των Toldt, Patton-Jensen και Galtier).

Στο Τρίχωμα εφοβούντο μήπως αυτό εξελιχθεί σε οξεία πυώδη μαστίτιδα ή σε απόστημα γι' αυτό οι Στηθογιάτρισσες προέβαιναν σε διάφορες μαγικοθεραπευτικές πράξεις και ενέργειες για να μη χάσει η μάνα το γάλα και "γαλοκαεί" το παιδί της. Τις εξής:
α) Το "Νηστικοσάλιωμα της ρώγας". Ήτοι: Η Ενζυματική διάλυση των βασμάτων των Γαλακτοφόρων πόρων.
Η Γιάτρισσα ερχόταν πρωί-πρωί νηστικιά και με το σάλιο της άλειφε τις ρώγες των μαστών της γυναίκας. Μετά τις έπλενε με χλιαρό αφέψημα χαμομηλιού και τις πιπίλιζε η ίδια απομυζώντας την επώδυνη θηλαία άλω με σκοπό να βγουν τα εκμαγειά των μεγάλων γαλακτοφόρων πόρων που είχαν, αποφραχθεί με πηγμένο γάλα (τριχοειδές σχήμα). Ως γνωστό ο σίελος του νηστικού ατόμου το πρωί, έχει περίσσεια του πρωτεολυτικού ενζύμου της παρωτινάσης.
β) Το χτένισμα των βυζιών με βυζόχτενα.
Η Βυζογιάτρισσα έπλενε τα πονεμένα στήθη με ζεστή σαπουνάδα και μετά τα άλειφε με κεραλοιφή που είχε φτιάξει από κερί, μαστίχι και λάδι και άρχιζε να τα χτενίζει με ξυλόχτενα που είχαν χονδρά δόντια, τα λεγόμενα "βυζόχτενα". Το χτένισμα άρχιζε από τη βάση του μαστού προς τη θηλή, ταυτόχρονα από την άνω και την κάτω επιφάνεια. Για να απαλύνει τον πόνο έλεγε ταυτοχρόνως και ένα Γήτευμα:
"Τρίχα ήμπες (μπήκες) τρίχα να βγεις" τρεις φορές. Επειδή ο πονόστηθος (βυζόπονος) από την επίσχεση του γάλακτος και από το χτένισμα της κυρά Γιάτρισσας ήταν αφόρητος η Γιάτρισσα συνέχιζε και έλεγε Ξόρκια ως το παρακάτω:
"Ηλί, Ηλί λαμά χαμαχθανί (σαμαχθανί). Θε μου, Θε μου γιατί εγκαταλείπεις τη δούλη του Θεού (δείνα - όνομα) με την τρίχα στο βυζί της και με τον πόνο του βυζιού της;".
Μετά ολιγόωρη ανάπαυση αν δεν έβγαινε η "τρίχα" δηλαδή το εκμαγείο του πηγμένου γάλακτος, που έχει το σχήμα των μεγάλων γαλακτοφόρων πόρων, και έδινε την εντύπωση "τρίχας", τότε η Βυζογιάτρισσα έκανε το λεγόμενο "Τσοκάνισμα των βυζιών'.
γ) Το "τσοκάνισμα των βυζιών" στο συρτάρι.
Η Γιάτρισσα έβαζε γονατιστή τη πάσχουσα και άνοιγε ένα συρτάρι χαμηλό. Έβαζε μέσα τους μαστούς της και σιγά-σιγά το έκλεινε, ώστε να "τσοκανισθούν τα βυζιά" της (ελαφρώς να πιεσθούν) με την πίεση από το ανοιγόκλισμα του συρταριού. Πολλές φορές η πίεση από το συρτάρι συντελούσε στην αποβολή του πηγμένου εκμαγείου γάλακτος. Την ώρα που τσοκάνιζε τα βυζιά η Γιάτρισσα έλεγε και την Γητειά για να μειωθεί ο πόνος:
"Άγιοι Ανάργυροι και θαυματουργοί και Άγιε Παντελεήμονα πρώτοι γιατροί του Κόσμου ελάτε να γιατρέψετε το βυζί της (τάδε)
Ανάτριχα ήρθε το κακό κι ανάτριχα να φύγει η τρίχα. Σβήστε της τον πόνο και βγάλτε της την πονότριχα Άη Γιάννη Πρόδρομε, γιάννε το βυζί της (τάδε).
δ) Το Πέρασμα της πάσχουσας από τη "Σκυλότρυπα".
Άλλη μέθοδος για τη θεραπεία της Αποφρακτικής Μαστίτιδας (Τριχώματος) ήταν η "σκυλότρυπα". Όταν οι μαστοί της μητέρας πονέσουν από "τρίχιασμα" του βυζιού, η Γιάτρισσα έβαζε για λίγες ώρες πάνω στους μαστούς ζεστά επιθέματα από πολτό κρεμμυδιού, λαδιού και σαπούνι τριμμένο και υποχρέωνε την πάσχουσα να διέρχεται μπουσουλώντας (με τα τέσσερα) τρεις φορές από μια "σκυλότρυπα" δηλ. ένα άνοιγμα το οποίο είχε ανοίξει το σκυλί του τσοπάνη σε κάποιο φράχτη και πέρναγε εκείθεν συχνά ο σκύλος. Πίστευαν ότι αν η γυναίκα είχε φάει τρίχα σκύλου μ' αυτόν τον τρόπο θα την έβγαζε!
ε) Το "Βαρθακούλεμα" ή η "Βαρθακούλα"
Αντί για να χτενίζει τους μαστούς η Στηθογιάτρισσα στο "τρίχωμα", πολλές φορές έπαιρνε ένα ζωντανό βάτραχο και τον κρατούσε, ακουμπώντας τον για λίγο διαδοχικά, πότε στο ένα πότε στο άλλο βυζί. Με τις κινήσεις των ποδιών του, ο βάτραχος έκανε ένα είδος μασάζ και αποβαλλόταν τα τριχοειδή εκμαγεία από τους μεγάλους γαλακτοφόρους πόρους. Αναφέρουμε δύο από τις πιο συνηθισμένες Γητειές για το Τρίχωμα των βυζιών:
α) "Τρεις καλές γειτόνισσες στον παρήλιο κάθονταν πέρασε ο ώρειος ο πανώρειος καλόγερος, τρεις πιθαμές τα γένια του κι έξι τα μουστάκια του. Είδαν τον κι εγελάσανε κι εξεροκακαρίσανε. Λέει τους γιατί με είδατε κι εγελάσατε και εξεροκακαρίσατε; Σαν μ' είδατε και εγελέσατε κι εξεροκακαρίσατε να βγει η ώρεια μου πανώρεια τρίχα από το ώρειο μου πανώρειο μου πουγούνι, να μπει στο βυζί σας για να μη βυζαίνει το παιδί σας. Δεν σε 'δαμεν να γελάσωμεν να ξεροκακαρίσουμε. Λέει τους σαν δεν με 'δετε να γελάσετε να ξεροκακανίσετε, να βγει η ώρεια μου πανώρεια μου τρίχα από το ώρειο, το πανώρειο το βυζί σας να βυζαίνει το παιδί σας".
β) "Τρεις νυφούλες καλές νυφίτσες χτενισμένες και στολισμένες στη στολίστρα καθισμένες. Επέρασε ένας κοντός, κοντούτσικος κολόερος πιθαμή το μπόι του και τους εφάνηκε παράξενο. Εγελάσανε και ξεροχαχανίσανε και τότε λέει: "Τι γελάτε και ξεροχαχανίζετε; Να βγει τρίχα απ' τη γενειάδα μου και να κάτσει στις 72 φλέβες των βυζιών σας και το γάλα να σταθεί και το αίμα να κινήσει και τα μωρά σας τα παιδιά στα τούρτουρα να παίζουν". Τ' άκουσε η γριά Μπάμπω και τους λέει: "Τρέχετε σκύλες, τρέχετε πριχού (πριν) περάσει ποταμό τα πόδια του και γράνα, να του πείτε: Δεν εγελάσαμε για σένα, δε ξεροχαχανίσαμε, μόνο 'δαμε το ψάρι στο βουνό, το αγρίμι στο βουνό και γελάσαμε. Σα δε γελάσατε για με και δε ξεροχαχανίσατε να βγει η τρίχα από τις 72 φλέβες του βυζιού σας και το αίμα να σταθεί και το γάλα να κινήσει και τα μωρά σας τα παιδιά να φάνει να χορτάσουν".

Β. Οι "Κακοσύνες" των Βυζιών. Ήτοι: Οι Φλεγμονώδεις Παθήσεις των Μαστών
1. Το "Πονοβύζωμα" και τα "Γιατροπορέματά του". Ήτοι: Η Οξεία Φλεγμονώδης Μαστίτιδα και η Θεραπευτική της αντιμετώπιση.
Η οξεία μαστίτιδα επίσης αποτελούσε μια από τις πλέον σημαντικές φλεγμονώδεις παθήσεις του μαστού. Η επώδυνος αυτή πάθηση των μαστών ήταν κατά κανόνα επιπλοκή του θηλασμού, τόσο του αρχικού όσο και της απώτερης περιόδου της γαλουχίας. Η οξεία μαστίτιδα ήταν επακόλουθο συνήθως κάποιου τραυματισμού του λεπτού δέρματος της θηλής, με επιμόλυνση από μικρόβια που εισερχόταν από τα στόμια των γαλακτοφόρων πόρων. Συνηθέστερα μικρόβια, παλιά, ήταν ο στρεπτόκοκκος, σήμερα όμως είναι ο σταφυλόκοκκος. Ευτυχώς, τα παλιά χρόνια, συνηθέστερη ήταν η μαστίτιδα από τον στρεπτόκοκκο που εισέβαλε με αμβλυχρά συνήθως συμπτώματα, το δε απόστημα εμφανιζόταν μετά από πολλές εβδομάδες. Το γεγονός αυτό έδινε την ευκαιρία στις Γιάτρισσες να αντιμετωπίσουν μια φλεγμονώδη μαστίτιδα, πριν απολήξει σε απόστημα με πολλούς πρακτικούς τρόπους. Παρ' ότι την εποχή εκείνη δεν υπήρχαν αντιβιοτικά, όμως η κατάληξη σε απόστημα ήταν περίπου 1:20. Ενώ σήμερα με το σταφυλόκοκκο, παρά τη χρήση ευρέους φάσματος αντιβιοτικών, η σχέση είναι περίπου 1:5.
Για τη θεραπευτική αντιμετώπιση της οξείας Μαστίτιδος οι Στηθογιάτρισσες είχαν ως προσφιλείς τις παρακάτω εμπειρικές μεθόδους:
α) Τα Αχνίσματα του Βυζιού ("Βυζαχνίσματα"). Έβραζαν διάφορα φαρμακευτικά φυτά και άχνιζαν τον πάσχοντα μαστό για να μαλακώσει το πηγμένο γάλα και να σκορπιστεί ο πόνος.
β) Το Μπλάστρι του "Εξαιρέτω". Η Γιάτρισσα "καθάριζε 100 δράμια κρεμμύδι, το τεμάχιζε και το τηγάνιζε με λάδι. Μόλις είχε κρυώσει έριχνε μέσα στο κρεμμύδι λίγο τριμμένο μαυροπίπερο. Το μίγμα αυτό το άπλωνε σε ένα πανάκι και το απέθετε στον πονεμένο μαστό". Την ώρα που το έβαζε επάνω επικαλείτο τη θεία βοήθεια και έλεγε: "Ξαιρέτως της Παναγίας αχράντου και υπερευλογημένης", ενώ ταυτοχρόνως η πάσχουσα έπρεπε να λέγει "Εξαίρεσέ μου Παναγιά μου και ξέρασέ μου κι εμένα τον πονόβυζό μου".
γ) Οι "Ζεστασιές των Βυζιών". Οι Στηθογιάτρισσες επέθεταν ζεστά πίτουρα πυρωμένα στο τηγάνι ή κομπρέσες ζεστές με γάλα ή ζεστό κεραμίδι διπλωμένο με πανί.
δ) Τα "Στουπάτα". Οι Γιάτρισσες κοπάναγαν σε γουδί τσουκνίδες, αλάτι και ρίζα ασφόντελου, ρίζα σκάρφης (ελλεβόρου), φύλλα αγκινάρας ή βαλανιδιάς ή φλούδες ιτιάς και τα τοποθετούσαν επάνω στον πονεμένο μαστό.
ε) Τα "Βραστικά του Πονόβυζου". Οι Βυζογιάτρισσες έβραζαν μαϊντανό, μουστάκια (θυσάνους) καλαμποκιού και κοτσάνια κερασιών και έπλεναν τον πάσχοντα μαστό.
στ) Το "Ασπροσαπούνισμα των Βυζιών". Η Γιάτρισσα έξυνε με ένα σουγιαδάκι ή μ' ένα μαυρομάνικο μαχαίρι μισή πλάκα άσπρο σαπούνι. Έπαιρνε το ασπράδι 3 αυγών και μισό ποτήρι ρακί (τσίπουρο). Όλα τα έδερνε πολλές φορές και τ' άπλωνε σε πανί και μ' αυτό σκέπαζε τον πάσχοντα μαστό.
ζ) Το "Μπλάστρι του Τρικέρη". Η εμπειρική Γιάτρισσα έπαιρνε αρσενικό σκόνη, σαπούνι, λιβάνι και άσπρη μαστίχι και λίγο ρακί. Τα χτύπαγε να γίνουν μίγμα. Αυτό το έβαζε σε μια παλάμη λιναριού ή σε τουλουπάνι (Νεραϊδομάντηλο) και το έβαζε επάνω στο στήθος.
η) Το "Ρακοσίναπο". Άλεθε σινάπι σε χερόμυλο και το έβαζε σε καθαρό πανί βρεγμένο με άφθονο ρακί και το τοποθετούσε στο πονεμένο βυζί.
θ) Το "Ασπροφόκαλο". Η Γιάτρισσα έβραζε το βοτάνι ασπροφόκαλο μαζί με φλούδα ιτιάς, μέλι και κρασί, βρασμένα όλα μαζί και το επέθετε στο πονεμένο μαστό.
ι) Το "Αβδέλιασμα". Η Γιάτρισσα ή "Αβδελλούδα", γύρω από τη "σφολτοΐνα" (θηλαία άλω) τοποθετούσε νηστικές τρεις ιατρικές βδέλλες. Αυτές ρουφούσαν το αίμα και αποσυμφορούσαν τους γύρω ιστούς. Επίσης επειδή οι βδέλλες εκκρίνουν ηπαρίνη, διέλυαν τυχόν μικροθρόμβους και αποφεύγοντο τα αποστήματα του θηλαίας άλω.
ια) Το "Λυκόλουρο". Το Λυκόλουρο είναι ένα ιαματικό φυτό που το έβραζαν και το αφέψημα του το έβαζαν κατάπλασμα στο πονεμένο στήθος. Εθεωρείτο άφθαστο για το "Πονοβύζωμα".
ιβ) Το "Φραγκοσυκόφυλλο". Η Γιάτρισσα έπαιρνε ένα φύλλο φραγκοσυκιάς, του αφαιρούσε τη λεπτή φλούδα, άνοιγε ένα βαθούλωμα, το γέμιζε με λάδι ή με κοτόξυγκο, το ζέσταινε και έτσι ζεστό το έβαζε επάνω στο πονεμένο μαστό.
ιγ) Τα "Χλιάσματα". Ήτοι: Καταπλάσματα Χλιαρά.
1. Έβραζαν ψύχα ψωμιού με λάδι και το έκαναν πολτό και το επέθεταν χλιαρό στο βυζί. 2. Έβραζαν ρύζι να γίνει λαπάς, το τοποθετούσαν πάνω σε τουλουπάνι και το έβαζαν χλιαρό στο στήθος. 3. Ψωμί με γάλα βρασμένο. 4. Πίτουρα σιταρένια βρασμένα με χυμό αμάραντου. 5. Μπάμιες χλωρές βρασμένες με γάλα. 6. Σκορδομαθιά (φύλλα ξεραμένα από πλεξούδα σκόρδων) τα έβραζαν με πίτουρα από σιτάρι και τα επέθεταν στο βυζί.
ιδ) Τα "Βάλσαμα" του Πισοστρεμού με "Θεριόλαδο" ή "Ποντικόλαδο". Η Γιάτρισσα έφτιαχνε βάλσαμο με τρελόχορτο (σκάρφη=μαύρο ελλεσίβορο) με μέλι και λάδι κατά προτίμηση θεριόλαδο και ποντικόλαδο και το επέθετε στο πονεμένο μαστό ή αντί για ποντικόλαδο έβαζαν αίμα χελώνας.
ιε) Μαλακτικά, όταν κατέληγε σε απόστημα για να ανοιχθεί.
1. Βρεγμένο μουχλιασμένο ψωμί, 2. ζεστό "αγιόχωμα" (λευκή ή κόκκινη αργυλώδη ιλύν (λάσπη), 3. κρεμμύδι πολτό με λάδι, ζάχαρη και τριμμένο σαπούνι, 4. μέλι, σύκα, σταφίδα, λουκούμι, δηλ. ένα είδος μαλακτικού "μελοκούρκουτου", 5. προζυμόμελο: ήτοι προζύμι, μέλι, λιναρόσπορο και αργυλώδη γη.

ΙΙ. Το Πονοβύζωμα με "Όμπιασμα" ή ο "Μαλάθρακας" ή το "Μάζεμα του Μυξίτη" και ο "Βυζούνας". Ήτοι: Η Πυώδης Μαστίτιδα και το Απόστημα του Μαστού
Η πυώδης μαστίτιδα ήταν από τις πλέον σοβαρές επιπλοκές του θηλασμού. Η μαστίτιδα της λοχείας και ο σχηματισμός αποστήματος ήταν πολύ συχνός τα παλιά χρόνια, από την έλλειψη μέτρων υγιεινής και καθαριότητας. Η πυώδης μαστίτιδα ήταν πάντοτε επιπλοκή της κυήσεως και της γαλουχίας, οφειλόταν δε συνήθως σε κατακράτηση γάλακτος, λόγω ατελούς κενώσεως του μαστού, από μικρόβια που ήσαν στο στόμα του βρέφους και μεταδίδονταν στη μητέρα κατά τον θηλασμό, από ρωγμές, αμυχές, εκδορές ή τραύματα της θηλής δια μέσου των γαλακτοφόρων πόρων. Η φλεγμονή που επεκτεινόταν κατά μήκος των γαλακτοφόρων πόρων (γαλακτοφορίτιδα) κατέληγε στη διάχυτη φλεγμονή (οξεία μαστίτιδα) και ταχύτατα σε πυώδη μαστίτιδα, γιατί το γάλα είναι καλό θρεπτικό υλικό για τα μικρόβια. Αφού τόσο γρήγορα κατέληγε στην πυώδη μαστίτιδα, η απόληξη αυτής ήταν πάντα η αποστηματοποίηση με τα υποθηλαία και τα παρεγχυματώδη αποστήματα, τα οποία μπορούσαν να ήταν μονοχώρα ή πολυχώρα, με συνηθέστερα υπεύθυνα μικρόβια το στρεπτόκοκκο και σήμερα το σταφυλόκοκκο. Η οξεία μαστίτιδα εμφανιζόταν συνήθως μεταξύ της δεύτερης και τρίτης εβδομάδας από τον τοκετό και ήταν συχνή στις πρωτότοκες. Εισέβαλε συνήθως με οξεία συμπτώματα, αυτά που διαπιστώνονται στην τυπική εικόνα της φλεγμονής, ήτοι τοπικώς πόνος, ερυθρότητα, οίδημα, διόγκωση, υπερθερμία του μαστού και με συνοδά γενικά συμπτώματα, το ρίγος, τον υψηλό πυρετό, την κακουχία και τη σύστοιχο μασχαλιαία λεμφαδενίτιδα. Η φλεγμονή δυνατόν να είναι περιγραπτή και να αφορά ως συνήθως το κάτω έξω τεταρτημόριο του μαστού ή εξαρχής διάχυτος. Αν δεν αντιμετωπισθεί η πάθηση έγκαιρα και όταν αποστηματοποιηθεί και δεν ανοιχθεί αμέσως οδηγούσε σε οξύτατο φλέγμονα ακόμη και σε σφακέλωση (Εικ. 35 Α).

Εικόνα 35. Απόστημα του μαστού α) Σφακέλωση από απόστημα εφηβικής μαστίτιδας, β) ευμέγεθος παρεγχυματώδες απόστημα σε θηλάζουσα με κλειδασμό έτοιμο για διάνοιξη, γ) σχηματική παράσταση των διαφόρων εντοπίσεων των αποστημάτων των μαστών. (εκ των Eiselberg και Wakelgy)

ΙΙΙ. Το "Άνοιγμα του Βύζουνα" ή το "Σκόρπισμα του Μυξίτη" ή το "Ξεκουρκούνισμα του βυζιού" ή το "Λευτέρωμα του Κουρκουνιού". Ήτοι: Η Διάνοιξη του Αποστήματος του Μαστού
Μια από τις πλέον σοβαρές επιπλοκές του θηλασμού ήταν η φλεγμονώδης μαστίτιδα όταν απέληγε σε πυώδη μαστίτιδα και απόστημα του μαστού. Οι λαϊκές Γιάτρισσες πίστευαν ότι το απόστημα του μαστού είχε ως αρχική αιτία τη μαστίτιδα από κατακράτηση του γάλακτος λόγω ατελούς κενώσεως του μαστού.
Η αντίληψη αυτή η οποία ισχύει και είναι αποδεκτή από τη σύγχρονη Ιατρική, εμφανιζόταν μετά από τραυματισμό του δέρματος της θηλής. Αγνοούσαν όμως την παρουσία μικροβίων που εισέρχονταν στους μεγάλους γαλακτοφόρους πόρους, αφού δεν εγνώριζαν τίποτε για μικροοργανισμούς. Οι παραδοσιακές Γιάτρισσες εγνώριζαν όμως τα στάδια της εξελίξεως όπως ήταν α) η γαλακτοφορίτις (το "σπάργωμα"), β) η οξεία μαστίτις (ο "βυζόπονος") και γ) το απόστημα του μαστού (το "πονοκλούβιασμα" ή "όμπιασμα").
Το απόστημα κλινικά εκδηλωνόταν με πόνο, ερυθρότητα, διόγκωση, αύξηση της θερμοκρασίας του μαστού, κακουχία, ρίγος, πυρετό και μασχαλιαία λεμφαδενίτιδα. Σήμερα με την κατάλληλη αντιβιοτική θεραπεία η φλεγμονή μπορεί γρήγορα να υποχωρήσει. Παλιά σχηματιζόταν στο μαστό ένα ή περισσότερα αποστήματα. Τα μονόχωρα συνήθως είχαν καλή έκβαση όταν έγκυρα τα άνοιγαν. Τα πολύχωρα παρά την διάνοιξη τους συνοδεύονταν από υψηλή θνησιμότητα λόγω της τοξικότητας των μικροβίων. Τη θεραπεία των αποστημάτων των μαστών την ανελάμβαναν συνήθως ειδικές Γιάτρισσες συνήθως Παπαδιές (πρεσβύτερες). "Παπανταμούδες" ή οι "Πονόγριες" ή "Ψηφούδες" (από το ψηφί = νυστέρι) ή οι "Πυροβυζούδες". Αυτές ήσαν έμπειρες στις μικροεπεμβάσεις (εγχειρήσεις αιματηρές) τις οποίες διέκρινε η ψυχραιμία, η ταχύτητα δράσεως, η γνώση και το ήθος.
α) Η μέθοδος της Παπανταμούδας (Παπαδιάς)
Η Παπαδιά ως προκαταρκτική ενέργεια για τη θεραπεία του αποστήματος του μαστού έκανε το "φοβέρισμα" του "Βύζουνα" δηλ. το ζέσταμα του πάσχοντος μέρους του μαστού, με μια αιχμηρή μασιά, την κορυφή της οποίας έβαζε στη φωτιά για να "ρουχώσει" (να ζεσταθεί υπερβολικά). Ακολούθως την πλησίαζε στο πονεμένο μαστό τρεις φορές την ημέρα λέγοντας συνήθως ένα ξόρκι, που σκοπό είχε να μειώσει την ένταση του άλγους ήτοι:
"Μέγα τ' όνομα της Αγίας Τριάδας. Υπεραγία Θεοτόκε βοήθησε κι εξόρκισε το κακό από τη δούλη σου (τάδε-όνομα). Ο Ιησούς Χριστός Νικά και το κακό να το πάρει από την (τάδε) και να το σκορπάει στα όρη, στα δάση, στα λαγγάδια, στα βάραθρα και στα βάθη της θάλασσας, και να πάει το κακό μώλεμα όπου μικρού παιδιού κουλούρα δεν ψήνεται και κότα δεν κακαριέται". Και συνέχιζε "Άγιοι Ανάργυροι, Κοσμά και Δαμιανέ, Πρώτοι Γιατροί του Κόσμου, πρεσβεύετε υπέρ ημών των αμαρτωλών, δωρεάν ελάβατε, δωρεάν δώτε ημίν. Άνεμος το'φερε και αέρας να το πάρει. Να μη κεντρώσει, να μη φυτρώσει. Ο αέρας να το πάρει και ξερό να το παγάνει. Όπως απλώνει η ημέρα, όπως απλώνει ο ήλιος, έτσι ν' απλωθεί κι ο πόνος και να χαθεί απ' το βυζί της (τάδε-όνομα). Μόνο σκόρπισε το κακό "αποπαδά" από το βυζί της όπου βυζαίνει το παιδί της. Σκόρπισε το κακό, όπως σκόρπισαν οι Εβραιοι, σκόρπισε και τούτο. Για να γιάνει, για να μη φαρμακωθεί το γάλα της και φαρμακογαλιάσει το παιδί της και πικραθούν τα χείλη του. Αμήν Παναγία μου".
Μετά έβαζε επάνω διάφορα "μαλακτικά του βυζιού" και θερμά επιθέματα "χλιάσματα" και "ζεστασιές". Στην Πελοπόννησο, τα επιθέματα ήταν από μουχλιασμένο βρεγμένο ψωμί, ενώ στα Ζαγοροχώρια της Ηπείρου πάνω στο μαστό που είχε φλεγμονή, έβαζαν μούχλα από ανήλιο υγρό τοίχο (ίσως είδος πενικιλλίνης). Μέσα σε τρεις ημέρες συνήθως "πάνω στις εννιά μασιάδες" όπως έλεγαν το κακό είχε "γουρμάσει". Είχε "κλουβιάνει" και ο πόνος είχε λιγοστέψει. Δηλ. το απόστημα τότε είχε περιχαρακωθεί και είχε κλειδασμό, ήταν δηλ. έτοιμο για διάνοιξη. Λίγη ώρα πριν από τη διάνοιξη του αποστήματος του μαστού η Γιάτρισσα με απαλά δάχτυλα προσπαθούσε να ψηλαφίσει αν ο "μαλάθρακας" ή "μυξίτης" (απόστημα, "κουρκούναγε" (ρ. κρούειν ή κρούεσθαι για το απόστημα εσήμαινε ότι νύσσει κατά διαλείμματα και έχει μαλακώσει "κυρά γιάτρισσα κουρκούνισε το βυζί μου με τα μαλακτικά" ή "με κουρκουνάει το βυζί μου με τις ζεστασιές που μου'βαλες".
Όταν η Γιάτρισσα-Παπαδιά βεβαιωνόταν ότι ο μαλάθρακας έχει "γουρμάσει" ή έχει "κλουβιάνει" (δηλ. είχε κλειδασμό), τότε η Γιάτρισσα-Παπαδιά με δέος και φόβο σημείωνε με μελάνι πάνω στο πονεμένο βυζί ένα σταυρό με τα σύμβολα

ή έναν άλλο σταυρό με τα σύμβολα
ή

Την ώρα που η Γιάτρισσα κυρα Παπαδιά "σταύρωνε" το βυζί για να απαλύνει το άλγος από το άγγισμα του εξέρυθρου και διογκωμένου εκείνου τμήματος του μαστού έλεγε το παρακάτω Γήτεμα για να υποβάλει το δέος ώστε μαζί με την υποβολή και το φόβο, να παραχθούν β-ενδορφίνες που θα συνέτειναν να μειωθεί το αίσθημα του πόνου ήτοι:
"Πρώτο λόγο, πρώτο χέρι, του Παντοκράτορα το χέρι, ως εξέβγαινε η Αγία και μεγάλη η Κυριακή απάντησε τον Κύριο Ημών Ιησού Χριστό με τους Αγίους Αποστόλους:
- Που πηγαίνετε δυο Άγγελοι-Αρχάγγελοι με τους Αγίους Αποστόλους;
- Πάμε να κόψουμε και να σχίσουμε το κακό με τη ρομφαία μας από της (τάδε-όνομα) τα βυζιά της, να γίνουν πάλε τα βυζιά της σαν τα μήλα, σαν τα ρόδα, σαν τις δροσερές τις βρυσομάνες. Αγέρας το'φερε κι ο Χριστός να το πάρει, κι η Κερά η Θεοτόκος να της δώσει πάλι το γαλατάκι της να φάει το κούτσικο, το γαλοκαμένο το παιδάκι της".
Τώρα με το ψηφί της, η Παπαδιά αστραπιαία χάραζε τέσσερις σταυρούς, κάνοντας έτσι γρήγορη και ευρεία διάνοιξη του αποστήματος ΧΧΧΧ λέγοντας σε κάθε χάραγμα τις λέξεις Χριστός, Χριστιανής, Χάριν, Χαρίζει.
Αν ήταν χειμώνας η Γιάτρισσα Παπαδιά έβαζε την πάσχουσα με απόστημα του μαστού στο παραγώνι (κοντά στο τζάκι) που έκαιγε φωτιά με λαμπάδα, πύρωνε ένα μαυρομάνικο μαχαίρι ή την άκρη ενός σιδερένιου αδραχτιού και έκανε με τον ίδιο τρόπο διάνοιξη του αποστήματος λέγουσα ταυτοχρόνως για να μειώσει το αίσθημα του άλγους, αυτό που είχε σημειώσει με το μελάνι πάνω στο πονεμένο μαστό. Φως, Χριστού, Φαίνει, Πάσι Τούτο το Όπλο Νικά τα Πάντα ή Θεού, Θέλημα, Θείον, Θαύμα. Η Βυζογιάτρισσα ως Παπαδιά χρησιμοποιούσε λέξεις κλειδιά από την εκκλησιαστική γλώσσα. Ως πρεσβυτέρα και Γιάτρισσα είχε αποστηθήσει πολλές εκκλησιαστικές φράσεις. Σε ευμεγέθη πολύχωρα αποστήματα που είχαν πολύ τοξικότητα (πυρετό, ρίγος, κατάπτωση κ.λπ.) έγραφε σε ένα χαρτί το εξής εκκλησιαστικό "Κύριε και μοχλούς αιωνίους διαρρήξας και πύλας χαλκάς συνθλίψας". Το εμβάπτιζε μέσα σε λιωμένο κερί και το δίπλωνε σαν μασουράκι ή χωνάκι και το εμφύτευε εμπυγνύοντάς το στη διανοιχθείσα αποστηματική κοιλότητα δίπλα στο φυτίλι της καντήλας. Η σοφή αυτή λαϊκή μέθοδος της Παπαδιάς βοηθούσε στην καλύτερη παροχέτευση του πύου και στη ταχεία ίαση του αποστήματος.
β) Η μέθοδος της "Πυροβυζούς"
Για τη διάνοιξη και παροχέτευση των αποστημάτων του μαστού ειδικές ήταν και οι "Πυρογιάτρισσες". Οι πρακτικές αυτές Γιάτρισσες έκαναν πάντοτε ευρεία διάνοιξη του αποστήματος με πυρακτωμένο μικρό "πυρομάναρο" δηλ. μικρό μαχαιρίδιο που οι αρχαίοι έκαναν φλεβοτομίες. Ήταν σε σμικρογραφία σαν "Τσεπουράκι". Επίσης με πυρωμένο μαυρομάνικο μαχαίρι ή με το άκρο σιδερένιου αδραχτιού που το είχαν πυρώσει στη φωτιά για να βγει το πυρόγαλα (πυόγαλα) και να πάρει την πυρκαγιά του βυζιού. Λένε ότι ο Αρχάγγελος είχε δείξει στη "Πυροβυζού" ότι αυτό ήταν το "δαιμονοπείραγμα του βυζιού" και είχε μέσα του "παχιά φωτιά". Με τη ρομφαία του της έδειξε πώς να το θεραπεύει. Να πυρώνει ότι σουβλερό σίδερο βρει που να μοιάζει με την Αρχαγγελική ρομφαία του, να το πυρώνει και να τ' ανοίγει να βγαίνει το κακό. Σε βαριές καταστάσεις ίσως για τα πολύχωρα αποστήματα, με διάχυτο φλέγμονα, όπου το "πυρόγαλα" είχε γίνει "πυρότυρο", το έβγαζαν με σιδερένιο χουλιάρι (κουταλάκι) και το έριχναν να το φάει μαύρη σκύλα. Την ώρα που η γιάτρισσα έκανε τη διάνοιξη του αποστήματος έλεγε τη Γητειά:
"Της μαύρης κότας τα φτερά χάμω να τιναχτούνε κι όποιος της θέλει το κακό (της τάδε-όνομα) τα μάτια του να βγούνεφάγε και συ μαυρόσκυλο και φύγε για να γιάνη"
γ) Η Μέθοδος της "Ψηφούδας"
Η Ψηφούδα Γιάτρισσα, τέλος, έλεγε ότι: το καλύτερο γιατρικό για το "Βούζουνα" (απόστημα του μαστού) ήταν "να το δει ο ήλιος" δηλ. να ανοιχθεί από τη Γιάτρισσα πρωί-πρωί, μόλις ανατείλει ο ήλιος, οπότε και το άνοιγε Ακτινωτά, ενώ η Γιάτρισσα-Παπαδιά το άνοιγε Σταυρωτά σε 4 σημεία.
Μια από τις Γητειές που έλεγε η Ψηφούδα τη στιγμή της διανοίξεως του αποστήματος του μαστού ήταν η ακόλουθη:
"Έβγα πόνε του βυζιού κι ο Χριστός σε κατατρέχει με το πόδι με το χέρι με τ' αργυρό του το μαχαίρι".

IV. Ο "Στηθόπορος" ή ο "Βυζοφίστουλας". Ήτοι: Το Συρίγγιο του Μαστού
Τα συρίγγια του μαστού παλιά ήταν μια συχνή επιπλοκή μετά από τη διάνοιξη ενός ευμεγέθους αποστήματος του μαστού. Όταν μετά τη διάνοιξη και την παροχέτευση, ο μαστός πυοροούσε από κάποιο σημείο και δεν έκλεινε το μέρος όπου είχε διανοιχθεί, σε διάστημα τριών εβδομάδων, τότε κατέληγε στη δημιουργία συριγγίου, φίστουλα.
Η παραδοσιακή θεραπευτική αντιμετώπιση περιελάμβανε τρεις τρόπους: α) το "καλαφάτισμα" του φίστουλα με "φιστουλόριζες", δηλ. τοποθετούσαν μέσα στο συριγγώδη πόρο τεμάχια από ρίζα "σκάρφης (μαύρου ελλεβόρου), ή ρίζα "Γοργογιάννη" (ρίζα λευκού ελλεβόρου, ή φυτίλι από την καντήλα του Αη Γιάννη, β) με πλύσεις αφεψημάτων ιαματικών βοτάνων με τη χρήση καλαμένιου κλειστριδίου (είδος σύριγγας), γ) με υποκαπνισμούς βοτάνων τοποθετώντας στον πόρο του συριγγίου ένα χωνάκι από κερωμένο χαρτί.

V. Η "Φούσκα του βυζιού της Πρωτάρας" ή το "Σακούλι της Διακονιάρας". Ήτοι: Η Γαλακτοκήλη
Όταν έπηζε το γάλα σε ένα μαστό συνήθως σε νέες μητέρες, κατά τη γαλουχία ή λίγους μήνες μετά τη γαλουχία ή ακόμη 3-9 χρόνια μετά τον απογαλακτισμό, τότε εμφανιζόταν στο μαστό μια μαλθακή ανώδυνος κυστική διόγκωση ποικίλης διαμέτρου, η οποία ήταν πλήρης γάλακτος ή γαλακτώδους ή παχύρρευστου περιεχομένου. Σπανίως, όταν το εξόγκωμα ήταν σκληρό, τότε το περιεχόμενο είχε σύσταση μυζήθρας ή τυριού. Θεραπευτικά προηγείτο η συντηρητική αντιμετώπιση ως εξής: Η Βυζογιάτρισσα έβαζε ένα μαύρο σκυλί και "εβύζαινε" το μαστό της πάσχουσας! και έτσι άδειαζε η Γαλακτοκήλη από το περιεχόμενο! Η ριζική θεραπεία ήταν πάντα η εγχειρητική που γινόταν συνήθως από τη "Σαλαχούδα" Γιάτρισσα με εκκενωτική παρακέντηση, με όργανο την αιχμηρή ουρά του Σαλαχιού (ψαριού). Άλλη ειδική γιάτρισσα ήταν η "Ψηφούδα". Αυτή χρησιμοποιούσε για τη διάνοιξη ξυράφι κουρέα ή νυστέρι (ψηφί). Για τη θεραπεία της Γαλακτοκήλης ήταν επίσης ικανή και η "Αδραχτούδα" η εμπειρική Γιάτρισσα που χρησιμοποιούσε για τη διάνοιξη το πυρακτωμένο άκρο ενός μεταλλικού αδραχτιού ενώ ταυτοχρόνως έλεγε επωδές με ικετευτικά λόγια όπως μια "διακωνιάρα".

Γ. Το "Λοβόγαλα της Ρώγας" ή το "Δάκρυ της Ρώγας". Ήτοι: Οι Παθολογικές Εκκρίσεις από τις Θηλές των Μαστών της γυναίκας
Οι Παραδοσιακές Γιάτρισσες πίστευαν ότι πολλές και διάφορες αιτίες προκαλούσαν παθολογικές εκκρίσεις από τους μαστούς. Τις εκκρίσεις από τις θηλές τις συσχέτιζαν και τις ταύτιζαν με παθολογική μορφή του γάλακτος ("Λοβό γάλα"). Οι συχνότερες αφορούσαν τις παρακάτω περιπτώσεις. (Εικ.36)

Εικόνα 36. Σχηματική παράσταση της θηλής του μαστού σε κάθετη διατομή που αφορά τις εκκρίσεις από τις θηλές. (εκ του Swartz)

1. Το "Ανεμόγαλα" και το "Γάλα του Δράκου". Ήτοι Εκκρίσεις από Μηχανικό Ερεθισμό της Θηλής.
Ο μηχανικός ερεθισμός της θηλής κατά τον θηλασμό αποτελεί βασικό παράγοντα για να αρχίσει η γαλουχία. Με τον ίδιο όμως μηχανισμό μπορεί να γίνεται έκκριση γάλακτος και σε γυναίκες που δεν ήταν λεχώνες, αλλά είχαν υιοθετήσει παιδί και από τη συνεχή προτροπή του βρέφους να θηλάσει γινόταν έκκριση γάλακτος που το λέγαν "Ανεμόγαλο". Το ίδιο φαινόμενο είχε παρατηρηθεί και σε νεαρούς άνδρες ως αποτέλεσμα παρατεταμένων μηχανικών ερεθισμών της θηλής. Το γάλα αυτό το λέγαν το "Γάλα του Δράκου". Το νέο αυτό άνδρα, τον θεωρούσαν επικίνδυνο για την κοινότητα και έπρεπε, με την υπόδειξη της Γιάτρισσας, να τον τάξουν στον Άγιο για να μείνει τρία χρόνια σε Μοναστήρι, γιατί πίστευαν ότι είχε μπει μέσα του κακό πνεύμα. Η ενέργεια της Στηθογιάτρισσας για θεραπεία με ψυχολογική βοήθεια ήταν ορθή και συνήθως μέσα σε τρία χρόνια θεραπευόταν αφού ήταν θέμα καθαρά ψυχιατρικό.
2. Το "Στρυγγόγαλα". Ήτοι: Εκκρίσεις από σοβαρό τραύμα των Μαστών και του Θωρακικού τοιχώματος
Οι κακοποιήσεις και τα βασανιστήρια από Τούρκους, Αγαρινούς, Ληστές, κακούς και βάναυσους συζύγους ή από πτώση από δένδρο κ.λπ., σοβαρούς τραυματισμούς από εγκαύματα του Μαστού ακόμα και από έρπητα ζωστήρα στο μαστό ήταν καμιά φορά η αιτία ώστε μια γυναίκα να βγάζει από τις θηλές της, επίμονο γαλακτώδες έκκριμα (όχι γάλα) από τον ερεθισμό των αισθητικών νεύρων που ενεργοποιούσαν τον υποθάλαμο-υποφυσιακό μηχανισμό. Η θεραπεία της Βυζογιάτρισσας ήταν χλιαρά επιθέματα στους μαστούς και ψυχολογική υποστήριξη της κακοποιημένης γυναίκας. Το Στρυγγόγαλα υποχωρούσε αυτομάτως σε λίγες εβδομάδες.
3. Το "Γάλα της Μάγισσας". Ήτοι Εκκρίσεις από Νευροορμονικά αίτια - Μαστίτιδα των Νεογνών
Παρατηρείται σε διάφορα σπάνια ενδοκρινολογικά σύνδρομα και σε άλλες όχι συχνές παθολογικές καταστάσεις. Η πιο συνήθης είναι η Μαστίτιδα των Νεογνών. Σε ένα 10% των νεογνών παρατηρείται την τρίτη ή τέταρτη ημέρα από τη γέννησή της, ανεξαρτήτως φύλου, η έκκριση γάλακτος από τις θηλές των μαστών με οίδημα και ελαφρά ερυθρότητα. Η γαλακτόρροια αυτή αποδίδεται στην επίδραση των οιστογόνων της μητέρας που περνάνε από τον πλακούντα. Η έκκριση αυτού του είδους γάλακτος λεγόταν "Γάλα των Μαγισσών" γιατί το χρησιμοποιούσαν οι μάγισσες για ερωτικά φίλτρα. Η έκκριση του γάλακτος υποχωρεί σε τρεις συνήθως εβδομάδες. Οι παραδοσιακές Μαμογιάτρισσες "έστιβαν τα βυζούλια" στα κορίτσια για να κάνουν ωραία στήθη σαν γυναίκες, με αποτέλεσμα πολλές φορές να τα μολύνουν δημιουργώντας νεογνική μαστίτιδα και αποστήματα των μαστών.
4. Το "Στειρόγαλο" ή "Φαρμακόγαλο της Λαχταρισμένης" ή "Κοκκινόγαλα της Καρκαλίνας". Ήτοι Εκκρίσεις από Μαντζούνια και διάφορα εμπειρικά φάρμακα
Σε στείρες και λαχταρισμένες για παιδί, που οι διάφορες γιάτρισσες τους έδιναν κατά κόρο δυναμωτικά και γονιμικά μαντζούνια αγνώστου συστάσεως και αποτελεσματικότητας για τη θεραπεία της στείρωσης, παρατηρείτο υδαρείς ή γαλατόχροες ακόμη και αιμορραγικές εκκρίσεις από τους μαστούς.
5. Το "Κοκκινόγαλα της Πείραξης" ή "Η Κακοδείξη". Ήτοι: Εκκρίσεις σε Καλοήθεις ή Κακοήθεις Παθήσεις των Μαστών
Είναι γνωστό ότι στις καλοήθεις παθήσεις η συχνότητα της γαλακτόρροιας είναι πολύ μικρή ή ελάχιστη που φθάνει το 1-2%. Επί κακοηθείας όμως, όπως λ.χ. επί αδενοκαρκινώματος του μαστού μπορεί να ξεπεράσει το 40% και να φθάσει στο 50%, να εξελιχθεί δε γρήγορα σε ορροαιματηρά ή αιματηρά έκκριση.
6. Τα "Εφτά Δάκρυα της Παναγίας". Ήτοι: Η Φύση των Εφτά συνηθέστερων εκκριμάτων της Θηλής
Οι λαϊκές Στηθογιάτρισσες πρόσεχαν πολύ τη φύση του εκκρίματος, "Τι λογιών δάκρυ είχαν να "ξετάσουν" και έδιναν μεγάλη σημασία, γιατί το θεωρούσαν "σημαδιακό" (καλοσήμαδο ή κακοσήμαδο) για την υγεία της γυναίκας.
α) Οι "Σταλαγματιές της Χέρας" ή "Γάλα της Κυράς" (Ήρας). Ήτοι: το Γαλακτώδες έκκριμα
Η λαϊκή ονομασία του εκκρίματος ίσως είναι ηχομιμητική επιβίωση από τα Μυκηναϊκά Χρόνια όπου ο Ηρακλής δάγκωσε τη θηλή της θεάς Ήρας που τον θήλαζε λόγω της αγαλακτίας της μητέρας του Αλκμήνης. Όταν ο Ηρακλής δάγκωσε το μαστό της Θεάς Ήρας, την ώρα που τον θήλαζε, έπεσαν σταγόνες γάλακτος πάνω στον Χρυσαφένιο Κρίνο που ήταν πλάι της, ως αγαπημένο φυτό της και τον έβαψαν λευκό. Επιβίωση έχουμε στον Λευκό Κρίνο της Παναγίας ως το αγαπημένο της λουλούδι της αγνότητας. Η Μυθολογία λέγει ότι το μίσος της Ήρας προς τον Ηρακλή σ' όλη τη ζωή του ήταν άσβεστο γιατί η πληγή της θηλής της δεν επουλούτο για 40 χρόνια. Πιθανόν η Ήρα να έπασχε από νόσο του Paget από το βραδείας εξελίξεως καρκίνο. (Εικ.37) Ο Ηρακλής κατά την παράδοση πέθανε σε ηλικία 39 χρονών. Άρα η Ήρα όταν πέθανε (και οι Θεές πεθαίνουν)! πρέπει να ήταν 80 ετών. Οι σταλαγματιές της Χέρας (Ήρας) είναι γαλακτώδεις και το έκκριμα αυτό της θηλής παρατηρείται σε παθολογικές και μη παθολογικές καταστάσεις. Οι Γιάτρισσες το απέδιδαν σε αυτοερεθισμό κατά τη συνουσία και σε τραύμα από τα χονδρά εσώρουχα. Το θεράπευαν με τον κατάλληλο στηθόδεσμο "στηθοσκούφι".
γ) Το "Δάκρυ της Νεραϊδομάνας" ή "Νεραϊδόγαλο". Ήτοι: το Υδαρές έκκριμα
Οι Βυζογιάτρισσες θεωρούσαν το λεπτόρρευστο και άχροο υδαρές έκκριμα ως πολύ κακό γιατί πίστευαν ότι κέντησε το βυζί ο "Έξω απ' Εδώ" και ότι σε λίγο θα φανερωνόταν η "Φάουσα" του βυζιού (Καρκίνος του μαστού).
δ) Το "Ρώγιασμα". Ήτοι:Ορρώδες έκκριμα
Το επέδιδαν σε χρόνια μαστίτιδα ή κακή εφαρμογή του στηθόδεσμου. Το θεράπευαν με στηθοσκούφι που έφτιαχνε η ίδια η Γιάτρισσα ώστε να εφαρμόζει καλά και να μη τραυματίζει τις θηλές.
ε) Το Πηχτό Πρώτο Δάκρυ ή Δάκρυ της Πυτιάς. Ήτοι: Το παχύρρευστο έκκριμα
Το παχύρρευστο έκκριμα το απέδιδαν σε παλιό σπάργωμα των βυζιών και το θεράπευαν με θηλεολειχία με φιδάκι ή με βάτραχο.
στ) "Η Σταλαγματιά του Βύζουνα". Ήτοι: Το Πυώδες Έκκριμα
Η Στηθογιάτρισσα καθησύχαζε την πάσχουσα ότι είναι το "ξεθύμασμα του βυζόπονου" δηλ. της οξείας μαστίτιδας που ήταν απότοκος του μητρικού θηλασμού από μικροβιακή μόλυνση. Το θεράπευαν συντηρητικά με καταπλάσματα από βότανα, αλλά η Γιάτρισσα ανέμενε με αγωνία αν θα εμφανιζόταν η φάουσα (καρκίνος) ή όχι χωρίς να το λέγει.
ζ) Το "σημάδι της Σάπας". Ήτοι: Εξέλκωση με νέκρωση της θηλής, ίσως η Νόσος του Paget (Εικ. 38)
Το έκκριμα αυτό λόγω της χρονιότητας της παθήσεως δεν εθεωρείτο κακό. Το μόνο που ενοχλούσε το έκζεμα και ο κνησμός της θηλής που διαρκούσε 20-30 χρόνια. Κακός οιωνός εθεωρείτο όταν εμφανιζόταν από τη θηλή ο έντονος αιμορραγικός χαρακτήρας του. Στην περίπτωση αυτή η γιάτρισσα συνήθως στήριζε ψυχολογικά την πάσχουσα γυναίκα.

Εικόνα 37. Ελκωτικός καρκίνος από τη νόσο του Paget σε προχωρημένο στάδιο. Πιστεύουμε ότι από τη νόσο του Paget πέθανε η Θεά Ήρα μετά από 40 χρόνια που είχε δαγκώσει τη θηλή της ο ήρωας Ηρακλής, όταν τον θήλασε λόγω αγαλακτίας της μητέρας του Αλκμήνης. Ως επιβίωση έχουμε το όνομα το "Αγαθό της Κυράς" = η νόσος του Paget (εκ των Wullstein και Wilms)

Εικόνα 38. Τα τέσσερα στάδια της εξέλιξης της νόσου του Paget. Ως γνωστό η εξέλιξη αυτή του νεοπλάσματος της θηλής του μαστού είναι βραδύτατη τις περισσότερες φορές (εκ του Amer. Inst. of Pathology).

Εικόνα 39. α) β) γ) δ) Συγγενής ασυμμετρία μαστών. (εκ των Serafin-Georgiade και S. Boley) ε) στ) Ετερόπλευρος διάχυτος εφηβική υπερπλασία του μαστού (εκ των Serafin-Georgiade)

Δ. Οι "Κακοσημαδιές" και τα "Λογής Πάθια των Βυζιών της γυναίκας. Ήτοι: Άλλες Παθολογικές Καταστάσεις των Μαστών
1. Ο "Βυζόπονος" ή το "Πονομαστάρισμα": Ήτοι: Η Μαστωδυνία
Όταν η γυναίκα παρουσίαζε έντονο πόνο στο μαστό οι Γιάτρισσες έλεγαν ότι την έχει πιάσει "Βυζόπονος". Ο πόνος αυτός πολλές φορές εμφανιζόταν ως μια ιδιάζουσα υπερευαισθησία του δέρματος του μαστού και ιδίως των θηλών με μορφή παροξυντική, ιδίως σε γυναίκες που παρουσίαζαν και άλλες λειτουργικές διαταραχές, κυρίως της γεννητικής χώρας. Οι "Πονομασταρισμένες" γυναίκες κάθε λίγο και λιγάκι πήγαιναν στη Γιάτρισσα για συμβουλή. Ο Βυζόπονος (Μαστωδυνία) ήταν και παραμένει ακόμη το συχνότερο σύμπτωμα για το οποίο η γυναίκα προσερχόταν στη Γιάτρισσα ή στο Γιατρό. Ακόμη και σήμερα από το 70% των γυναικών που επισκέπτονται το Γιατρό το 50% ως αιτία έχουν τη Μαστωδυνία (Βυζόπονο).
Πολλές φορές τα αίτια δεν αφορούσαν το μαστό αλλά ήταν εξωμαστικά δηλ. ωφείλονταν λ.χ. σε σκωλίωση, σε μεσοθωρακική-μεσοπλεύριο νευραλγία, σε έρπητα ζωστήρα, σε φυματίωση των πλευρών, σε εμπύημα του θώρακος, σε οστεοχονδρίτιδα της 2ης-3ης χονδροστερνικής διαρθρώσεως (σύνδρομο του Tieze) ίσως από παλαιούς τραυματισμούς από τα σχοινιά της ζαλίκας, φορτώματα σε υποζύγια κ.λπ. για τις αγρότισσες και τις ποιμενίδες. Παρόμοια μαστωδυνία συνυπάρχει επίσης σε χρόνια κυστική μαστοπάθεια. Η νυχτερινή μαστωδυνία εμφανίζεται συνήθως σε αναιμικές γυναίκες. Η μαστωδυνία ήταν συχνή σε υπερτροφικούς κρεμασμένους μαστούς με σοβαρή πτώση και αντιμετωπίζονταν με κατάλληλα "στηθοσκούφια" (στηθόδεσμους). Η ανωτέρω αναφερθείσα μορφή μαστωδυνίας ήταν ανεξάρτητη από την έμμηνο ρύση και συνήθως ήταν ετερόπλευρος. Η Μαστωδυνία από την περίοδο λεγόταν και κυκλική. Ήταν η πλέον συνήθης κατά την αναπαραγωγική ηλικία της γυναίκας και ήταν αμφοτερόπλευρος.
Οι Παραδοσιακές Γιάτρισσες την Μαστωδυνία την αντιμετώπιζαν με ψυχολογική ενθάρρυνση ώστε να απαλλάξουν την πάσχουσα από τις φοβίες της "Φάουσας" (Καρκινοφοβίας). Στην περίπτωση όμως που ο "Βυζόπονος", ήταν στον ένα μαστό η δε θηλή έβγαζε έκκριμα, τότε οι Γιάτρισσες ανησυχούσαν και λέγαν μήπως ήταν "διαβολοπείραξη". Πίστευαν ότι όταν κάτι κακό γινόταν στο βυζί, γινόταν γιατί το πείραξε ο διάβολος και γι' αυτό το ξόρκιζαν. Σήμερα γνωρίζουμε ότι στην ετερόπλευρο μαστωδυνία σε ένα ποσοστό 50% υποκρύπτεται κακοήθεια ή είναι ύποπτη για μελλοντική ανάπτυξη καρκίνου του μαστού. Η τρομάρα έκανε τις γυναίκες να τρέχουν στις εκκλησίες και να ρίχνονται στα "θεοτικά". Αλλά και σήμερα η ετερόπλευρη μαστωδυνία είναι ένας εφιάλτης άγχους για πολλές γυναίκες που καταλήγει σε καρκινοφοβία. Τα παλιά χρόνια οι γυναίκες θεωρούσαν ότι μερικοί άγιοι ήταν προστάτες των μαστών και τους προφύλατταν από κάθε κακό. Γενικώς όμως η ανθρώπινη συμπαράσταση και καθησύχαση της Στηθογιάτρισσας στις γυναίκες αυτές έφερνε απαλλαγή από τα συμπτώματα κατά 85%. Επίσης τα καλά εφαρμοζόμενα "Στηθοσκούφια" ανακούφιζαν από τη μαστωδυνία. Το χειμώνα συνιστούσαν ζεστασιά και το καλοκαίρι υγρά επιθέματα. Για τη μαστωδυνία οι "Χατζούδες" ενεθάρρυναν τις πάσχουσες να πίνουν αγιασμό που είναι ισοδύναμο με το νερό του Ιορδάνη. Έλεγαν ότι όταν η γυναίκα είναι "Ουρδανοποτισμένη" δηλ. ποτισμένη με νερό του Ιορδάνη, έφευγε ο βυζόπονος και "γιαίνανε".
2. Τα "Μεληδώνια" ή "Πουρπουρίτσα" ή το "Σταφιδόρωγο Βυζί" ή το "Σκάγιωμα του Βυζιού" ή το "Βυζί της Λυσσάρας γυναίκας" το "Γαργαλόνι" το "Μαυροσταφίδιασμα του Βυζιού". Ήτοι: Η Κυστική Μαστοπάθεια, η Μαστική Δυσπλασία, η Ινοκυστική Νόσος, η Αδένωση του Μαστού, η Ινώδης Νόσος του Μαστού, η Σκλήρυνση των Μαστών, η Χρόνια Οξώδης Μαστίτις κ.λπ.
Οι Στηθογιάτρισσες είχαν δώσει από παλιά πολλές ονομασίες στην πάθηση αυτή, που ήταν και εξακολουθεί να είναι μέχρι σήμερα, η πιο συχνή πάθηση των μαστών κατά την αναπραγωγική περίοδο της γυναίκας, που φθάνει σε ποσοστό 50%. Επειδή αφορά κυρίως τις γυναίκες ηλικίας 35-45 χρονών αποδίδεται σε διαταραχή των ορμονών που επηρεάζουν το μαστό όπως τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη. Ίσως γι' αυτό μετά την εμμηνόπαυση η συχνότητα εμφανίσεως της παθήσεως καθώς και η ένταση των εκδηλώσεων της μειώνονται αισθητά.
Η πάθηση κλινικά εμφανίζεται με πόνους και δυσφορία, ψηλαφώνται δε στους μαστούς πολλαπλά σκληρά οζίδια σαν "σκάγια" επώδυνα ή μη. Τα οζίδια, δηλ. οι κύστες, αυξομειώνονται σε όγκο κατά τη διάρκεια της περιόδου και δίνουν την εντύπωση τσαμπιού "μαύρης κορινθιακής" σταφίδας. Γι' αυτό οι Βυζογιάτρισσες τα λέγαν "Μαυρομελιδώνια" ή "Σταφίδιασμα των βυζιών" ή "Σκάγιωμα των βυζιών".
Τα οζίδια παρ' ότι είναι σκληρά σαν σκάγια αλγούν περιοδικά και σε ένα μικρό ποσοστό 10-15% προκαλούν έκκριση από τις θηλές, χροιάς κίτρινης ή αιμορραγικής. Οι παλιές εμπειρικές Γιάτρισσες θεωρούσαν την πάθηση ως μορφή "δαιμονοπείραξης" που κατέληγε αργά ή γρήγορα σε "Μουρνοφάουσα" (Καρκίνο). Σήμερα πιστεύεται ότι η πάθηση δεν είναι καρκίνος αλλά ότι υπάρχει αρκετά μεγάλη πιθανότητα για καρκίνο του μαστού που φθάνει στο 25-30%. Αν εμφανισθεί κακοήθεια χαρακτηρίζεται από έντονες υπερπλαστικές αλλοιώσεις. Οι εμπειρικές Γιάτρισσες πίστευαν ότι η πάθηση προκαλούσε μεγάλη γενετήσια επιθυμία στις γυναίκες ηλικίας 35-45 ετών που τις λέγαν "Λυσσιάρες" δηλ. που "τρώνε τα λυσσιακά τους με τους άνδρες". Την σεξουαλική υπερδιέγερση νόμιζαν ότι την προκαλούσαν τα πολλαπλά αυτά μαύρα οζίδια που ήταν σαν σκάγια και τα λέγαν "Μαυρομελιδώνια". Η πάθηση λέγαν ότι ενδημούσε παλιά στη Ζάκυνθο, στην Ηλεία, Αχαΐα και Κορινθία.
Η θεραπεία από τις εμπειρικές ήταν α) σύσταση προς αποφυγή έντονης σεξουαλικής ζωής, β) υποστηρικτικά στηθοσκούφια που έπρεπε να τα φορούν μέρα-νύχτα και γ) συχνή παρακολούθηση από τη Στηθογιάτρισσα όταν διογκωθεί απότομα κάποιο μέρος του βυζιού τους. Για τη λαϊκή αντίληψη περί της αιτιολογίας της παθήσεως παραθέτουμε δύο παροιμιώδεις φράσεις από την επαρχία Ολυμπίας:
- "Όταν γαργαλωνιάσουν τα βυζιά, η γυναίκα ζητάει" (δηλ. όταν διογκωθούν τα σκληρά πολλαπλά οζίδια, η γυναίκα έχει σφοδρή γενετήσια επιθυμία).
- "Όσες σταφίδες λιάζονται τον Αύγουστο στ' αλώνια, τόσα βυζιά χαϊδεύονται το βράδυ στα σεντόνια, για να τα φαν' οι φάουσες, τα μαυρομελιδώνια".
3. Το "Βυζοσβώλιασμα". Ήτοι: Η Σκληρυντική Αδένωση
Η πάθηση προσβάλει τις γυναίκες πριν από την εμμηνόπαυση και εκδηλώνεται με άλγος και αίσθημα βάρους. Κατά την εξέταση υπήρχαν σκληρές περιοχές. Οι Γιάτρισσες την ταύτιζαν με την Ινοκυστική νόσο. Επειδή παρουσιαζόταν συχνά σε αναιμικές γυναίκες, οι Στηθογιάτρισσες έδιναν δυναμωτικά μαντζούνια και ψυχολογική υποστήριξη για τις φοβίες (καρκινοφοβία) και προσφυγή στα θεία. Το "Βυζοβώλιασμα" δεν συνοδευόταν από σεξουαλική διέγερση όπως τα "Μαυρομελιδώνια" δηλ. η Κυστική Μαστοπάθεια.

Ε. Οι Συγγενείς Δυσπλασίες και Ανωμαλίες των Μαστών
1. Το "Στραβοβύζιασμα". Ήτοι: Η Ασυμμετρία των Μαστών
Στις περισσότερες φυσιολογικές γυναίκες ο αριστερός μαστός είναι μεγαλύτερος και καλύτερα αναπτυγμένος από το δεξιό, λόγω της πλούσιας αιματώσεώς του από τα μεγάλα αγγεία.(Εικ. 39) Αυτό εθεωρείτο σημάδι που καθοδηγούσε ενστικτωδώς τη μικρομάνα, υποδηλώνοντας ότι έπρεπε να αρχίζει το θηλασμό πρώτα από το αριστερό μαστό. Επειδή όμως, κατά τη λαϊκή αντίληψη, ότι κείται αριστερά θεωρείται ότι ανήκει στο διάβολο, η μητέρα έπρεπε πρώτα να σταυρώσει τον μαστό και να τον πλύνει με αγιασμό ή αφέψημα μόσχου ή γαρύφαλλου. Η τοποθέτηση του νεογέννητου για να πρωτοβυζοπιάσει από τον αριστερό μαστό, ήταν μια σοφή ενστικτώδης ενέργεια, αφού το βρέφος ηρεμούσε ακούγοντας τους κτύπους της καρδιάς της, που ήταν πανομοιότυποι με τους ήχους της κοιλιακής αορτής, που είχε συνηθίσει να ακούει πριν γεννηθεί όταν το κυοφορούσε η μητέρα του στη μήτρα της.
2. Η "Πολυβυζού". Ήτοι: Οι Υπεράριθμοι Δυσπλαστικοί ή Επικουρικοί Μαστοί και Θηλές
Πρόκειται για ανωμαλίες που συναντώνται στον γυναικείο πληθυσμό σε ποσοστό 1-5% και είναι δύο κατηγοριών: α) η πρώτη αφορά τους μαστούς και τις θηλές κατά μήκος της γαλακτικής γραμμής (Εικ. 20). Στην κατηγορία αυτή οι μαστοί μπορούν να φθάσουν μέχρι τους οχτώ ή σπανιότερα μέχρι τους 12.
Η συνηθέστερη θέση των εκτόπων υπεραρίθμων μαστών είναι η μασχαλιαία κοιλότητα (Εικ.40)
β) Στη δεύτερη κατηγορία οι υπεράριθμοι δυσπλαστικοί μαστοί που ευρίσκονται εκτός της μαστικής ακρολοφίας (γαλακτικής γραμμής) μπορεί να εμφανισθούν σε διάφορα σημεία του σώματος, στην κοιλιά, στο εφηβικό, στην οσφυϊκή χώρα, στο μηρό (Εικ.40 Ε), στον τράχηλο, στον βραχίονα.
Οι υπεράριθμοι μαστοί με φυσιολογικό μαζικό αδένα είναι σε θέση να παράγουν γάλα και να αυξομειώνονται με την έμμηνο ρύση ή να γίνονται ευμεγέθεις κατά τη διάρκεια της κυήσεως και της γαλουχίας. (Εικ. 40 Δ)

Εικόνα 40. α) Ο έκτοπος μαστός ευρίσκεται στη δεξιά μασχάλη β) Ο έκτοπος μαστός παρουσιάζει ετερόπλευρο σύντηξη (αύξηση όγκου) γ) Ο έκτοπος μαστός βρίσκεται κάτω από τον φυσιολογικό δεξιά δ) δύο (βοηθητικοί) έκτοποι μαστοί σε αμφότερες τις μασχάλες ε) νεαρά μητέρα με έκτοπο μαστό στο μηρό από τον οποίο θηλάζει το δεύτερο παιδί της (εκ των Gould, Testut, Serafin-Georgiade και Hollander)

Εικόνα 41. α) β) γ) γιγαντομαστία με πτώση σε ηλικιωμένη 58 ετών (εκ του Burian)

3. Τα "Βυζίδια" ή τα "Ψευτοβύζια" ή η "Αχαμνόβυζη". Ήτοι: Η Υποπλασία των Μαστών ή οι Ψευδομαστοί
Η ανωμαλία αυτή είναι περισσότερο συχνή από την απλασία. Εδώ υπάρχει θηλή και θηλαία άλω χωρίς μαζικό αδένα.
4. Τα "Ρωγοβυζούδια". Ήτοι: Η Πολυθηλία και η Υπερθηλία
Η ανωμαλία αυτή απαντά σε ένα ποσοστό 3-8%. Η συχνότερη θέση των εκτόπων θηλών είναι κάτω από τους μαστούς, στη θωρακομαστική πτυχή. (Εικ. 40)
5. Η "Τριβυζού" ή "Τεσσαροβύζα" ή "Γουρνοβύζα". Ήτοι: Η Πολυμαστία ή Υπερμαστία
Εδώ υπάρχουν υπεράριθμοι μαστοί με αδενικό ιστό, θηλή και θηλαία άλω με μεγάλη ποικιλία που λειτουργούν κανονικά αλλά υπολείπονται σε γαλακτοφορία. (Εικ. 40)
6. Η "Αβυζού" ή "Μονοβύζα". Ήτοι: Η Συγγενής Έλλειψη αμφοτέρων ή ενός εκ των Μαστών ή Αμαστία ή Ετερόπλευρος Απλασία των Μαστών
Η πλήρης έλλειψη αμφοτέρων των μαστών είναι πολύ σπάνια συγγενής ανωμαλία, ενώ η πλήρης έλλειψη ενός από τους δύο μαστούς συνήθως συνοδεύεται από συγγενή έλλειψη του μείζονος θωρακικού μυός (Σύνδρομο του Poland). (Εικ. 44). Το 70% του συνδρόμου αφορά άρρενα και το 30% θήλεα. Θεωρούμε σκόπιμο να αναφέρουμε ότι η Μονοβύζα δεν έχει καμία σχέση με την Αμαζόνα.
7. Η "Τυφλοβύζα". Ήτοι: Η Συγγενής Ειστροφή ή Εισολκή της θηλής του Μαστού
Την αδυναμία για θηλασμό θεράπευαν με κρίκους που πίεζαν την άλω και πρόβαλε η θηλή. (Εικ.45)
8. Η "Άβια" ή "Μαρμάρα" ή "Ξεροβύζα". Ήτοι: Η Ατροφία των Μαστών
Υπάρχει η ετερόπλευρος και η αμφοτερόπλευρος. Εθεωρούντο από τις Γιάτρισσες ως στείρες.

Εικόνα 43. Τερατώδες γιγαντομαστία (εκ των Gould και Romanis-Mitchiner)

Εικόνα 44. Σύνδρομο του Polland. Πλήρης ετερόπλευρος απλασία του δεξιού μαστού και του μείζωνος θωρακικού μυός σε κορίτσι (εκ του Burian)

9. Ο "Βύζαρος" ή "Βυζούδα". Ήτοι: Οι Υπερτροφικοί Μαστοί και η Γιγαντομαστία
Πρόκειται για τη συχνότερη από τις συγγενείς διαμαρτυρίες της αναπτύξεως κατά την οποία αμφότεροι οι μαστοί μεγεθύνονται χωρίς εμφανή αιτία. Οι εμπειρικές πίστευαν ότι είναι συχνή σε νεαρές κοπέλες με πρώιμη σεξουαλικότητα. Τις νέες με υπερτροφικούς μαστούς τις θεωρούσαν όπως και τις "Μελιδώνες" (Πολυκυστικούς Μαστούς), επιρρεπείς σε γενετήσιες δραστηριότητες και τις αποκαλούσαν κι αυτές "Λυσσάρες".
Η Υπερτροφία των μαστών μπορεί να φθάσει σε εξαιρετικά μεγάλο μέγεθος προκαλώντας ψυχολογικά προβλήματα. Στις γυναίκες αυτές ο λαός είχε την τάση να προσάπτει σκωπτικά παρωνύμια (Εικ. 43). Οι παθήσεις αυτές επίσης παρατηρούνται σε ηλικιωμένες γυναίκες από διάχυτη υπερπλασία του λίπους και του ινώδους ιστού. (Εικ.41)
10. Η "Κουτσουροβύζα". Ήτοι: Η Σύντηξη των Μαστών
Στη σπάνια αυτή ανωμαλία οι δύο μαστοί είναι συνενωμένοι και δεν υπάρχει μεσομάστιος κόλπος. Συνήθως δυσχαιρένουν την αναπνοή και δημιουργούν ψυχολογικά προβλήματα.

Συνεχίζεται είς τό επόμενο

ΗΟΜΕPAGE